Σήμερα στο Ηρώδειο η μεγάλη συναυλία για τα 60 χρόνια του συνθέτη Χρήστου Λεοντή στη μουσική

Η συνέντευξη με τον συνθέτη Χρήστο Λεοντή πραγματοποιήθηκε στο σπίτι του στην Παιανία τον Σεπτέμβριο του 2023. Ένα μεγάλο μέρος της δημοσιεύθηκε στο ένθετο «Docville» με την εφημερίδα «Documento». Η συναυλία του στο Ηρώδειο διεξάγεται σήμερα Τρίτη 26.09.2023 

Η συναυλία του Ηρωδείου έχει επετειακό χαρακτήρα;

Πάντα και για τον καθένα 60 χρόνια δουλειάς δεν περνάνε απαρατήρητα. Είναι και πολλά τα χρόνια, θα έπρεπε να πάρω διπλή σύνταξη (γέλια). Αρχικά έβγαλα δυο δισκάκια 45άρια και μετά ο Βίρβος μου έδωσε στίχους σε τέσσερα τραγούδια, αν θυμάμαι σωστά. Ο πρώτος μεγάλος δίσκος που αποτελούσε ενότητα μεγάλη ήταν η «Καταχνιά» το 1964. Το ΄63, πάντως, ήταν η χρονιά που πρωτοβγήκαμε με τον Λοΐζο στο θέατρο Παρκ και παίξαμε τραγούδια μας στον κόσμο. Επομένως, 60 χρόνια ακριβώς μετά, η συναυλία αυτή έχει επετειακό χαρακτήρα, καθώς αναλογίζομαι πως όλα αυτά τα χρόνια δεν ήταν ρόδινα, αλλά ήταν και μία μαγεία – δύο πράγματα αντίθετα, που μου έδιναν τεράστια δύναμη και κουράγιο για να έχω ήσυχη τη συνείδηση μου ότι ο δρόμος που είχα επιλέξει ήταν σε μία επιθυμητή κατεύθυνση. Το βασικότερο όλων, αισθανόμουν την τεράστια αγκαλιά και αγάπη του κόσμου.

Τι ήταν αυτό που δεν θα έκανε επιθυμητή την κατεύθυνση σας;

Εμένα ακόμη και σήμερα αν μου πεις να γράψω ένα τραγούδι για τον Πασχαλίδη τώρα ή για τον Ξυλούρη τότε ή για τον Καζαντζίδη πιο πριν, δεν ξέρω να το κάνω. Δεν μπορώ να έχω κάτι άλλο στο μυαλό μου για να γράφω εγώ. Εκφράζομαι μ’ ένα καθαρά φαντασιακό δικό μου τρόπο, επηρεασμένος από την ίδια τη ζωή και τον προβληματισμό της κοινωνίας. Όπως είχα πει και σε διδασκαλία μου σε μεταπτυχιακούς φοιτητές, προσπαθώ να ανακαλύψω τη λαϊκή συνείδηση, δηλαδή να ταυτιστώ ή να εισχωρήσω κι εγώ μέσα σ’ ένα λαό που σκέφτεται, αγωνιά και αντιδρά. Η πείρα αυτή μού έβγαλε τραγούδια ερωτικά, στοχαστικά, αγωνιστικά.

Εν έτει 2023 που πολύς λόγος γίνεται για την «Αριστεία» και τα «Κολάμπια» και δε συμμαζεύεται, ο κόσμος έχει χάσει τη λαϊκή του συνείδηση;

Συμβαίνει και να την έχει χάσει και να πάνε να του την αφαιρέσουν. Εγώ από τη φύση μου είμαι αισιόδοξο άτομο, γιατί η ιστορία της ανθρωπότητας έχει δείξει ότι ακολουθεί μία σπειροειδή κίνηση: Τη μία φορά είναι στο ναδίρ και μετά από κάποιο διάστημα πάει στο ζενίθ. Κι αυτή η ροή συνεχίζεται. Διάβασα ένα καταπληκτικό βιβλίο ενός φιλόσοφου Έλληνα στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου που λέει πως η δυστυχία της ανθρωπότητας ξεκίνησε απ’ τη στιγμή που κάποιος σκέφτηκε να βάλει τέσσερις πασσάλους και να πει «αυτός είναι δικός μου χώρος».

Από την ιδιοκτησία δηλαδή.

Ακριβώς, από την ιδιοκτησία. Από την ανάγκη να επιβληθεί με κάθε τρόπο στο διπλανό του.

Και θα μπορούσε να επιβιώσει η ανθρωπότητα δίχως τα όρια του καθενός μας;

Γιατί όχι; Στην αρχαιότητα πήγαιναν στα ποτάμια και έφτιαχναν το κονάκι τους γιατί δίπλα υπήρχε πόσιμο νερό και χόρτα για να φάνε. Στην αρχή ήταν λίγοι και γι’ αυτό, φαντάζομαι, υπήρχε η έννοια της αλληλεγγύης. Τη ζήσαμε και στα χρόνια τα δικά μου την αλληλεγγύη. Έβλεπες κάποιον στο δρόμο να πέφτει κάτω και τρέχαμε όλοι να τον βοηθήσουμε. Τώρα ακούς «πάμε να φύγουμε μη βρούμε κάνα μπελά». Αυτή είναι η αντίδραση.

Να χάνεται η ανθρωπιά.

Ναι, αυτό, προερχόμενο από έναν εθισμό και δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα απ’ τον εθισμό σε κάτι. Στενεύει τον οπτικό ορίζοντα και δε σ’ αφήνει να δεις τον συνάνθρωπο σου και τον εαυτό σου μέσα στην κοινωνία που ζεις. Αυτό κάνει η επιβολή, το Κεφάλαιο δηλαδή, η εξουσία, είτε είναι θρησκευτική, είτε κοσμική. Δεν είναι τυχαίο που λένε «είσαι το ποίμνιο και είμαι ο ποιμένας». Μα, δεν είμαι πρόβατο, πως να το κάνουμε…Άνθρωπος είμαι και εφόσον ο Θεός είναι ο Παντογνώστης, όπως λένε, γιατί με έκανε ελαττωματικό και με την ψυχή στο στόμα διαρκώς; Ας μας αφήσει να είμαστε ευτυχείς.

Είχατε ποτέ θρησκευτικές πεποιθήσεις;

Ψάλτης ήμουν σαν παιδί. Έτσι ξεκίνησα.

Αυτό έχει να κάνει με την καλλιτεχνία.

Με την καλλιτεχνία, ναι. Είμαι λιγάκι αντίθετος σε σχέση με θρησκευτικές πεποιθήσεις. Όχι ακριβώς άθεος, δηλώνω αγνωστικιστής, λέω «δεν ξέρω». Υπάρχει θεός; Δεν ξέρω. Δεν υπάρχει θεός; Πάλι δεν ξέρω. Ειλικρινά το λέω και σέβομαι πάρα πολύ τους ανθρώπους που πιστεύουν, γιατί έχουν ένα στοιχείο να εναποθέσουν τις ελπίδες τους. Διαφορετικά αντιμετωπίζει ο καθένας τις δυσκολίες της ζωής. Πουθενά δεν είμαι αντίθετος κατά βάθος, απλά εγώ δεν έχω αισθανθεί αυτή την ανάγκη. Είμαι έτοιμος να ακούσω τη δική σου άποψη ή του άλλου, είμαι άνθρωπος του διαλόγου και της διαλεκτικής.

Ζήσατε όλα τα προοδευτικά κινήματα του 1960. Τι σας είχε συναρπάσει περισσότερο;

Σίγουρα όχι η ποπ κουλτούρα, καθόλου θα έλεγα. Τους Beatles, ας πούμε, τους άκουσα ελάχιστα. Ακόμη και σήμερα μου έχει μείνει το κουσούρι να δουλεύω πάρα πολύ. Σαν μαθητής του Ωδείου, δούλευα 14 ώρες την ημέρα. Ήμουν σ’ ένα χαρτί μπροστά κι έγραφα νότες, την αρμονία μου, την αντίστιξη, τη φούγκα. Δεν ήταν τυχαίο που οι επιδόσεις μου ήταν πολύ υψηλές. Μετά μπήκα στη δισκογραφία και στο θέατρο, που ήταν ο μεγάλος μου έρωτας. Το ’63 που έκανα την πρώτη μου παράσταση – όλα από κει ξεκινάνε το ’63 – στο θέατρο Πορεία, είχα την τύχη να μου γράψουν πολύ καλές κριτικές. Δεν είχα χρόνο να ακούω άλλα, προσπαθούσα να βρω δικά μου πράγματα κι έτσι έμεινα «αμόρφωτος» σε ότι αφορούσε την ξένη ποπ ή ροκ κουλτούρα.

Καλύτερα ανενημέρωτος, όχι αμόρφωτος.

Ναι, ανενημέρωτος.

Έχω παρατηρήσει πως ενώ κατάγεστε από την Κρήτη, τη μουσική σας δεν χαρακτηρίζει το αρχαϊκό στοιχείο, όπως στα έργα του Γιάννη Μαρκόπουλου λόγου χάριν, αλλά το πιο δυτικότροπο, το ενετικό, αν θέλετε.

Σωστό είναι αυτό που λέτε. Για όποιον μπορεί να διακρίνει τον σπόρο, η μουσική μου εκπορεύεται από το βυζαντινό μέλος και το Κρητικό τραγούδι με την καθαρότητα και την αρτιότητα της μελωδίας του ριζίτικου (τραγουδά τη μελωδία του «Πότε θα κάμει ξαστεριά») Δε χωράει τίποτα άλλο!

Επιμένω όμως ότι αποστασιοποιείστε απ’ το αρχέγονο Κρητικό τραγούδι.

Μα είμαι δυτικοσπουδαγμένος και βυζαντινοθρεμμένος παράλληλα. Κάποτε δούλεψα πάνω στον Ακάθιστο Ύμνο και αν τ’ ακούσει κανείς, προσέχει τα ενδιάμεσα δικής μου επινόησης θέματα, ώστε να αναρωτιέται αν είναι βυζαντινά ή δεν είναι. Κι απ’ την άλλη έβαλα τα Χορικά, όπως τα έμαθα από τον Μπαχ.  Να το πούμε χοντρά, κάνω ένα συνδυασμό Ανατολής και Δύσης. Εκ των υστέρων, πάντως, που άκουσα Beatles και άλλους καλλιτέχνες της ροκ, ορισμένα κομμάτια τους είναι πάρα πολύ ωραία. Άλλα πάλι, απ’ όποιον και να είναι γραμμένα, να με συγχωρείτε, αλλά δεν…Παντού συμβαίνει αυτό, ακόμη και στο ρεμπέτικο που το υμνούν. Ένα 10% είναι αριστουργήματα, όχι όμως και το υπόλοιπο 90%.

Πρόβα στη μπουάτ «Αγρύπνια» (1975) με τη Φλέρυ Νταντωνάκη

Ο Μάνος Χατζιδάκις είχε πει κάποτε πως 100 τραγούδια αξίζουν το πολύ μέσα απ’ όλο το ρεμπέτικο.

Χωρίς να το ξέρω αυτό απ’ τον Μάνο, το ίδιο υποστηρίζω κι εγώ. Όλα τα πράγματα, τα οποία έχουν μεγάλη προώθηση, συνήθως είναι για πονηρούς σκοπούς. Πάμε στον καταναλωτισμό τώρα χωρίς να ξεχνάμε και την υποδήλωση μιας πνευματικής φτώχειας. Δε μπορείς να λες Μπαχ τον Βμαβακάρη, ούτε τον Μπαχ Βαμβακάρη, άλλο το ένα και άλλο το άλλο. Μη συγκρίνουμε ανόμοια πράγματα. Δε μπορείς να πεις ο ένας είναι κι ο άλλος δεν είναι.

Κι εσείς, ωστόσο, απ’ την πηγή της λαϊκής μούσας ήπιατε νερό και φτιάξατε τα πρώτα τραγούδια με τον Περπινιάδη και τον Καζαντζίδη.

Τι θα πει λαϊκό; Να είναι χασάπικο; Όλοι οι ρυθμοί λαϊκοί είναι, από χορούς προέρχονται. Τα ποιητικά και τα μουσικά μέτρα υπήρχαν στην Ελλάδα από την αρχαιότητα. Ο δυτικός κόσμος δεν έχει τέτοιους ρυθμούς κι αυτό οφείλεται στη γλώσσα μας. Είμαστε προνομιούχοι επ’ αυτού, διότι η γλώσσα μας έχει τρεις τόνους: Λήγουσα, παραλήγουσα, προπαραλήγουσα. Επομένως, μπορούν να δημιουργηθούν άπειροι ρυθμοί. Αλλιώς λες «βάρκα», αλλιώς λες «εγώ». Το ένα είναι «ταράμ», το άλλο είναι «τά ταμ» ή «Ράτατα» όπως «φίλα τα» στην προπαραλήγουσα. Απ’ τη γλώσσα προέρχεται η μουσικότητα μας, εκεί που ο Γάλλος μιλάει στη λήγουσα μια κι έξω.

Το ίδιο και ο Άγγλος και κατ΄ επέκταση η αγγλοσαξονική κουλτούρα.

Δεν ξέρω αγγλικά, γι’ αυτό ανάφερα Γάλλο και όχι Άγγλο. Ποτέ δεν έμαθα και κάπου – κάπου αισθάνομαι την έλλειψη, αλλά πιο μεγάλη έλλειψη είναι αυτή του να παίζω καλό πιάνο. Το’χω απωθημένο που δεν μελέτησα πολύ πιάνο. Πολλές φορές θέλω και δε μπορώ να παίξω τα τραγούδια μου.

Πάνω σε ποιο όργανο συνθέτετε τραγούδια;

Στο μυαλό μου τα συνθέτω, απλώς προσπαθώ να έχω ένα στήριγμα πριν τα καταγράψω στην παρτιτούρα. Συμβουλεύω τους νέους πάντα, όποιον ενδιαφέρεται, να συνθέτουν χωρίς κανένα όργανο. Τους φέρνω παράδειγμα τη νοικοκυρά που πλένει τα πιάτα και τραγουδάει: «Σ’ αρέσει σαν μελωδική γραμμή; Κράτησε το! Δυσκολεύεσαι, θες να βάλεις κι ένα βιολοντσέλο; Άσ’ το καλύτερα»…

Πάντα εσείς κάνατε τις ενορχηστρώσεις σας;

Ποιος άλλος; Δουλειά του συνθέτη είναι αυτή. Κι ο Χατζιδάκις μπορεί να έβαζε άλλους να του κάνουν ενορχηστρώσεις, αλλά την ήξερε πολύ καλά τη δουλειά του. Το παν είναι να ξέρεις τι σου γίνεται ακόμη κι αν δίνεις οδηγίες σε έναν βοηθό σου, επειδή εσύ μπορεί να βαριέσαι μια στιγμή.

Σας βλέπω μπροστά σ’ ένα λάπτοπ. Είστε εξοικειωμένος με την τεχνολογία;

Αρκετά, μ’ αρέσει στα αναγκαία τουλάχιστον. Έχει λύσει τεράστια προβλήματα τουλάχιστον στο δικό μου τομέα. Νιώθω την ευεργετική συμβολή της τεχνολογίας και του ίντερνετ. Ξέρω να γράφω τις παρτιτούρες μου στο φινάλε, ξέρω να ηχογραφήσω, να γράψω, να στείλω ένα email ή να επεξεργαστώ έναν ήχο. Ούτε πιστεύω πως χάνεται η ανθρώπινη συμμετοχή. Αυτό είναι ένα εργαλείο αριστουργηματικό, η μεγαλύτερη ανακάλυψη του ανθρώπου μετά τον τροχό, που μας λέγανε. Τούτο εδώ, το λάπτοπ, είναι η μόνη μηχανή που κάνει όλες τις δουλειές. Γιατρός είσαι, αυτό θα’χεις. Μουσικός είσαι, δημοσιογράφος είσαι, πάλι αυτό θα’χεις.

Με 60 χρόνια μουσικής παρουσίας, πόσο εύκολο ήταν να οργανώσετε το ρεπερτόριο της συναυλίας στο Ηρώδειο;

Εδώ είναι το μεγάλο πρόβλημα. Δεν ξέρω τι να πρωτοβάλω. Ήδη έχω δύο ώρες και πέντε λεπτά πρόγραμμα μαζί με τις παρουσιάσεις και τα χειροκροτήματα. Δεν γίνεται παραπάνω, παρέλειψα όμως κι ένα σωρό πράγματα κυρίως απ’ το θέατρο. Σκεφτείτε πως οι άνθρωποι κάποτε πριν πάνε στο θέατρο ετοιμάζονταν μέρες πριν και έπαιρναν μαζί τους καμιά ντοματούλα με λίγο τυρί για να αντέξουν τον ποδαρόδρομο μέχρι να φτάσουν στον προορισμό τους. Όπως κάνουν σήμερα με το τάμα στην Παναγία της Τήνου. Πάνω σε δύο πράγματα διαμορφώθηκε η ιδεολογία μου: Ότι παιζόταν μέσα σ’ εκείνα τα θέατρα, βασιζόταν σε λαϊκούς μύθους. Από κει αντλούσαν οι ποιητές μας και ο Όμηρος. Για να μαζεύεται τόσος κόσμος με τα πόδια, σήμαινε πως αυτό που έβλεπε, το κατανοούσε και του άρεσε. Είναι στοιχεία αξεπέραστα που θα πρέπει να τα δουν οι σημερινοί και εξυπνάδες δεν χωράνε. Ήταν γεμάτοι οι συγγραφείς – ποιητές αισθητικά και νοηματικά.

Τώρα κάνετε σχόλιο, μου φαίνεται, για τις πρόσφατες αντιδράσεις από παραστάσεις στην Επίδαυρο.

Ακριβώς. Τα έχω ξαναπεί. Εν αρχή ην ο λόγος, εγώ αυτό το αξίωμα ακολουθώ. Και μόνο να διαβάσεις τα κείμενα, μπαίνεις σ’ έναν άλλο κόσμο. Βλέπεις την πηγή της ανθρωπιάς, ενώ τώρα τα έχουν κάνει όλα τηλεόραση και θέαμα. Το τι καπνούς, σκαλωσιές και διαφημίσεις κόκα – κόλα βλέπεις, είναι να τρελαίνεσαι. Μα, φώτα και μικρόφωνα στην Επίδαυρο; Εδώ έπεφτε μια δεκάρα παλιά στο κέντρο της σκηνής και ακουγόταν στα πιο ψηλά καθίσματα. Για ποιο λόγο το καταργείς αυτό; Μέρα έπαιζαν οι άνθρωποι, πρωινά, απογεύματα, με το ημερήσιο φως. Ούτε προβολείς είχαν, ούτε καπνούς. Με το να φοράς ένα τζιν στον Χορό, νομίζεις ότι κάνεις μοντέρνο θέατρο; Για τους ξένους το καταλαβαίνω, για τους δικούς μας «μαϊμουδίζοντες» δεν το δέχομαι. Υπάρχει αμηχανία στη σκηνοθεσία, δεν ξέρουν τι να κάνουν συνήθως με τον Χορό. Τα τελευταία χρόνια δεν παρακολουθώ παραστάσεις στην Επίδαυρο, γιατί στενοχωριέμαι και θυμώνω. Βλέπω μία κατάπτωση.

Πρόβα στο θέατρο «Νέα Ελβετία» στον Βύρωνα (24.09.2023) με τον Κώστα Τριανταφυλλίδη

Ας ξαναπάμε στους ερμηνευτές της συναυλίας.

Έχω του πουλιού το γάλα, πολύ κόσμο! Ο Μίλτος Πασχαλίδης που με εκφράζει πραγματικά. Ο Γιάννης Κότσιρας, επίσης καταπληκτικός τραγουδιστής. Ο Κώστας Τριανταφυλλίδης, άλλος εξαίρετος τραγουδιστής. Το πρώτο μου τραγούδι θα το πει ο Πάνος Μπούσαλης, ένας νεότερος ερμηνευτής που μεταφέρει την ατμόσφαιρα της μπουάτ. Ο Σταμάτης Κραουνάκης θα μου τραγουδήσει δύο τραγούδια, ένα σε πρώτη εκτέλεση, τον «Ρωμιό» σε ποίηση Σουρή, που είχα γράψει για το θέατρο με σκηνοθέτη τον Κωστή Καπελώνη. Το άλλο που θα πει ο Κραουνάκης είναι το «Άσπρο μου ρόδο» σε στίχους Βαγγέλη Γκούφα, κομμάτι που του αρέσει πάρα πολύ και το έχει οικειοποιηθεί.

Ο Κραουνάκης ανέκαθεν δήλωνε μαθητής σας.

Κι εγώ τον αγαπάω, γιατί – χωρίς να έχω ακούσει πολλούς – είναι ο πιο σταθερός και ταλαντούχος τουλάχιστον στη θεατρική μουσική.

Συμφωνείτε πως τα στεγανά έχουν καταρριφθεί; Το ’90, ας πούμε, θα ήταν πιο ρηξικέλευθο να συνεργαστεί ο Λεοντής με τον Κραουνάκη.

Εγώ διδάχτηκα απ’ τους παλιότερους από μένα, τους ταλαντούχους και ακομπλεξάριστους. Και απ’ τον Θεοδωράκη και τον Χατζιδάκι. Όταν είμαι 19 – 20 ετών παιδί και μου προτείνει ο Μίκης να κάνουμε μαζί συναυλίες, τότε που ο «Επιτάφιος» του ακουγόταν σ’ όλη την Ελλάδα, εγώ τι θα έκανα; Ξέρετε πόσοι νέοι μουσικοί, συνθέτες υπάρχουν χωρίς να έχουν το βήμα; Προχθές στη δική μου συναυλία στη Ρεματιά έβγαλα – κι είπαν από δύο εξαιρετικά τραγούδια τους – τον Μανώλη Ανδρουλιδάκη και τον Νεοκλή Νεοφυτίδη.

Συμφωνείτε ότι τα τελευταία χρόνια έχει αναζωπυρωθεί το ενδιαφέρον για συνθέτες της γενιάς σας; Διορθώστε με, αλλά νομίζω πως περάσατε μία περίοδο κάμψης.

Δεν ξέρω τι γίνεται με τους άλλους, σε μένα όμως δεν συνέβη αυτό. Το 2005, π.χ., έκανα στο Ηρώδειο την παράσταση με τον Αριστοφάνη. Τη χρονιά του millennium, ακόμη, από τα έξι έργα στην Επίδαυρο, τα τέσσερα ήταν σε δική μου μουσική. Θέλω να πω ότι δεν σταμάτησα κι αν δεν έκανα δίσκους. Μα, δεν είναι μόνο οι δίσκοι που ποτέ δεν ήταν το πρωτεύον στοιχείο μου. Έχω κάνει 29 αρχαία δράματα και περίπου 100 μουσικά έργα για το θέατρο.

Έχετε πιο πολλά θεατρικά έργα κι απ’ τον Χατζιδάκι.

Εγώ και ο Γιώργος Κουρουπός έχουμε γράψει τα περισσότερα έργα για θέατρο. Ίσως και ο Θόδωρος Αντωνίου.

Στις ηχογραφήσεις του άλμπουμ «12 παρά 5» (1970) με τον Νίκο Λαβράνο

Μιλήστε μου για τις κυρίες που θα σας τραγουδήσουν στο Ηρώδειο.

Είναι η Ηρώ Σαΐα, πολύ καλή τραγουδίστρια. Η Αγγελική Τουμπανάκη που θα λειτουργήσει ως ερμηνεύτρια και δεν θα πειράξει ενορχηστρωτικά τα κομμάτια. Μ’ αρέσει πολύ.

Δεν θα θέλατε να πειραχτούν και λίγο τα κομμάτια σας;

Όχι. Μέχρι τώρα η Τουμπανάκη πρόσθεσε κάποια επιφωνήματα και τα άφησα, αν και καλό θα ήταν να μην υπήρχαν καθόλου. Δεν είναι το ζητούμενο μου. Θα έχω ακόμη την λυρική Ιωάννα Φόρτη, σταθερή συνεργάτιδα μου στις συναυλίες και τη δισκογραφία. Έχω την τιμή να έρχεται από την Καταλονία και η Maria del Mar Bonet, η οποία θα πει το «Ξενιτεμένο μου πουλί», προερχόμενη από τη γενιά των αριστερών κυνηγημένων στον τόπο της. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της συναυλίας θα είναι 140 άτομα επί σκηνής, γιατί θα έχω τρεις χορωδίες καταπληκτικές: Των δήμων Βύρωνα και Κηφισιάς με μαέστρο τον Θανάση Αρβανίτη και τη χορωδία της Λεοντείου Σχολής Νέας Σμύρνης με μαέστρο την Κατερίνα Βασιλικού. Θα είναι μόνιμα όλοι στη σκηνή απ’ την αρχή γιατί θα πουν μαζί με τους τραγουδιστές πέντε τραγούδια από το «Καπνισμένο τσουκάλι» σε ποίηση Ρίτσου που μετέγραψα για φωνή και χορωδία.

Πως και δεν καλέσατε και την Τάνια Τσανακλίδου;

Της τηλεφώνησα, αλλά νομίζω την ίδια μέρα θα τραγουδάει στην Κύπρο. «Αν δεν πάω τελικά» μου είπε, «θα έρθω και χωρίς να με καλέσεις». Θέλω να πω, όμως, ότι από τη μία απέρριψαν την πρόταση μου, απ’ την άλλη όμως θέλουν να βγάλουν χρήματα από μένα.

Πρόβα στο θέατρο «Νέα Ελβετία» στον Βύρωνα (24.09.2023) με τους Μίλτο Πασχαλίδη - Γιάννη Κότσιρα

Τι εννοείτε ακριβώς;

Το ενοίκιο του Ηρωδείου, που υπάγεται στο Υπουργείο Πολιτισμού, κοστίζει 30.000 ευρώ συν τρία χιλιάρικα, αν η συναυλία μαγνητοσκοπηθεί από την ΕΡΤ. Άρα, αν βγουν κάποια κέρδη, το ¼ θα το διαθέσω στο Σπίτι του Ηθοποιού της Άννας Φόνσου. Κάνει ένα πολύ αξιόλογο έργο σε μία κατηγορία ανθρώπων, που όσο είναι στη «γυαλάδα», χαριεντίζεται ο κόσμος μαζί τους, αλλά έτσι και φύγουν απ’ τη «γυαλάδα» αυτή, πεθαίνουν μόνοι τους. Πάρτε παράδειγμα τι γινόταν όταν έβγαινε ο Μπάρκουλης και πως κατάντησε στο τέλος του.

Θα τολμήσω να το ρωτήσω: Είναι ρίσκο σήμερα για έναν καλλιτέχνη με τη συμβολή τη δική σας να ενοικιάζει το Ηρώδειο;

Ας πούμε ότι μόνος μου εορτάζω τα γενέθλια μου.  Αυτό που σκέφτομαι είναι πως το Ηρώδειο διαθέτει περίπου 4.200 θέσεις. Απ’ αυτές οι 500 πάνε σε διάφορες προσκλήσεις, διότι το Ηρώδειο π.χ. πληρώνεται μ’ αυτά που πληρώνεται, αλλά σου λέει «θέλω και τόσες προσκλήσεις». Μπορείς να μην καλέσεις πέντε – έξι ανθρώπους που εκτιμάς από τον πολιτικό χώρο; Να πω εδώ ότι δεν προτίθεμαι να καλέσω κανέναν από τη Δεξιά.

Πάτε αρκετά καλά από προπώληση εισιτηρίων, πάντως.

Πάνε προς εξάντληση, η αλήθεια είναι. Έχουμε και τη συμφωνία με την ΕΡΤ για έναν αριθμό από σποτάκια, φέιγ βολάν και αφίσες. Τέλος, να πούμε ότι στη συναυλία θα έχω και δύο ολοκαίνουργια τραγούδια: Το ένα είναι του σταθερού μου συνεργάτη την τελευταία εικοσαετία, του στιχουργού Δημήτρη Λέντζου, που το έπαιξα στη Ρεματιά για πρώτη φορά προ ημερών και μου ζήτησαν να το μπιζάρω. Αναφέρεται στο πνιγμένο προσφυγάκι στον Έβρο που η μητέρα του το κρατούσε μες το νερό για να μη βρωμίσει το κορμάκι του και δεν έβρισκε να το θάψει. Το άλλο θα’ναι του Μανώλη Αναγνωστάκη, ενός ποιητή που τον αγαπούσα πολύ, αλλά δεν είχε πολλά πράγματα προς μελοποίηση. Όσα είχε, τα έδωσε στον Μίκη. Μελοποίησα, λοιπόν, ένα ποίημα του, που χωρίς να το ξέρω, το είχε μελοποιήσει και ο Μίκης στις «Μπαλάντες» του με τη Ζορμπαλά.  Και τα δύο νέα τραγούδια θα τα πει σε πρώτη εκτέλεση ο Κώστας Τριανταφυλλίδης.

Παραμένετε ενεργός και δισκογραφικά. Κυκλοφόρησαν πρόσφατα τραγούδια σας από τον «Μετρονόμο» και από το «ogdoo».

Ο κύριος όγκος του έργου μου παραμένει ανέκδοτος. Το αρχείο μου είναι γεμάτο από ακυκλοφόρητα έργα για τον κινηματογράφο και το θέατρο. Να φανταστείτε, έχω περίπου είκοσι σκληρούς δίσκους με υλικό. Και αν δεν ήταν ο Θανάσης Συλιβός με τον «Μετρονόμο», τίποτα δεν θα είχα βγάλει τα τελευταία χρόνια. Εγώ με τις εταιρείες, ως γνωστόν, δεν τα πάω καλά για πολλούς λόγους. Δεν έχω οικονομικές απαιτήσεις, αλλά όταν νιώθω ότι με κοροϊδεύει ο άλλος…Μπάστα! Είμαι ικανός να τον διαολοστείλω, αφού ούτε γλείφω, ούτε φοβάμαι κανέναν. Τα έχω ξεπεράσει αυτά.

Για τίποτα δεν φοβηθήκατε στη ζωή σας;

Όχι, για τίποτα! Είμαι διαλλακτικός άνθρωπος, μπορεί να επιμείνω σε μια άλφα άποψη, μα αν με πείσεις ότι έχω άδικο, θα σου ζητήσω συγγνώμη. Δεν κρύβει εγωκεντρισμό αυτό που λέω, επομένως δεν μπορώ να ξαναγυρνάω σ’ εκείνο το παλιό αμίμητο: «Που’ναι αυτός ο Λόρκας να σου διορθώσει ένα στίχο;» Πως θα συνεργαστώ εγώ με τέτοιους ανθρώπους; Τα πράγματα πρέπει να τα προσεγγίζεις με μια ευγένεια και μια αγάπη. Υπολογίστε και ότι εγώ ουδέποτε είχα καλή σχέση με το χρήμα.

Θα πρέπει να κερδίσατε πολλά χρήματα από τη μουσική σας για το σήμα της «Αθλητικής Κυριακής» που έθρεψε γενιές και γενιές Ελλήνων φιλάθλων.

Ποτέ δεν πήρα ούτε μία δραχμή! Αν θέλετε το πιστεύετε. Μπορώ να κάνω δικαστήριο, αλλά τώρα πια δεν έχει νόημα. Ξέρετε ότι ο μισός λαός, οι μισές γενιές που λέτε, με έβριζαν γι’ αυτό το μουσικό σήμα; Ξημέρωνε Δευτέρα που θα πήγαιναν στη δουλειά και εγώ τους το θύμιζα (γέλια).

Τελευταία ερώτηση: Θα παίζατε τα τραγούδια σας σε κάποια μουσική σκηνή με το επιτελείο σας;

Κοιτάξτε, η μουσική μου δεν είναι για να συνοδεύεται με ξηρούς καρπούς. Είναι να πας σ’ ένα μέρος, σ’ ένα θέατρο, για να την ακούσεις. Τίποτα άλλο. Δεν θα μπορούσα να το κάνω σε καθημερινή ή σε εβδομαδιαία βάση. Μία φορά στη ζωή μου που άνοιξα μπουάτ ήταν για να παίζω το «Καπνισμένο τσουκάλι» την περίοδο της δικτατορίας. Λεγόταν «Αγρύπνια» και μας την έκλεισε η χούντα ως «κακόφημον κέντρον». Οι θαμώνες ήταν όλοι 17 με 18 ετών, όσοι απ’ αυτούς είχαν το ένα τάλιρο για να μπουν μέσα. Δεν το είχα ποτέ με την επιχειρηματική δράση. Στην «Αγρύπνια», πάντως, προβάραμε και τα τραγούδια μου με τη Φλέρυ Νταντωνάκη για μια σειρά παραστάσεων στο «Πολύτροπον» της Πλάκας που δεν έγιναν ποτέ.

Πρόβα στη μπουάτ «Αγρύπνια» (1975) με τη Φλέρυ Νταντωνάκη