η-ιστορία-ενός-παλιού-ομήρου-του-brendan-behan-και-του-μίκη-θεοδωράκη-και-η-εκ-νέου-σύλληψη-του-από-την-τατιάνα-λύγαρη

Ο Ιρλανδός δραματουργός Brendan Behan γεννήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου του 1923 και πέθανε τον Μάρτιο του 1964 σε ηλικία μόλις 41 ετών, έχοντας καταντήσει γραφική καρικατούρα από τον αλκοολισμό. Ωστόσο, στην κηδεία του έγινε λαϊκό προσκύνημα από τα πλήθη των Ιρλανδών πατριωτών που συνέρευσαν στο Κοιμητήριο του Glasnevin για να χαιρετήσουν τον κομμουνιστή και ιδεαλιστή συγγραφέα, ο οποίος ασχολήθηκε όσο κανένας άλλος με τον απελευθερωτικό αγώνα του λαού του ενάντια στον βρετανικό ιμπεριαλισμό. Στην Ελλάδα ο Brendan Behan έγινε ιδιαίτερα γνωστός και ταυτίστηκε με τον συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη όταν τον χειμώνα του 1962 παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα το έργο του με τίτλο Ένας Όμηρος (είχε γραφτεί στα 1957 στην ιρλανδική γλώσσα).

Σε εκείνη την πρώτη σειρά παραστάσεων από το Κυκλικό Θέατρο του Λεωνίδα Τριβιζά πρωταγωνιστούσαν ο Κώστας Μπάκας, ο Χρήστος Πάρλας, η Νέλλη Αγγελίδου, η Ντόρα Γιαννακοπούλου και η Τασσώ Καββαδία, ενώ τα τραγούδια είχε γράψει φυσικά ο Θεοδωράκης, μελοποιώντας τους ελληνικούς στίχους του Βασίλη Ρώτα. Τα απέδιδε με την κιθάρα του επί σκηνής ο Δημήτρης Φάμπας και τα σκηνικά ήταν του Γιάννη Τσαρούχη. Ύστερα από τρία χρόνια το έργο ξανανέβηκε στο θέατρο Μετάλλιο με τους ίδιους συντελεστές, αλλά διαφορετικούς ηθοποιούς. Και φτάνουμε στο σήμερα, εν έτει 2011, με τον Έναν Όμηρο του Brendan Behan να παρουσιάζεται για τρίτη φορά στην Αθήνα σε σκηνοθεσία της Τατιάνας Λύγαρη με τον θίασο του Τρένου στο Ρουφ και όχι απλά με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και με δύο "καινούργια" τραγούδια του που είχαν μείνει εκτός από τις δύο πρώτες παρουσιάσεις του έργου και τη δισκογραφία. Η πλοκή του έργου περιστρέφεται γύρω από τον Λέσλι, έναν 19χρονο Άγγλο στρατιώτη που κρατείται όμηρος σ' ένα πορνείο του Δουβλίνου και πρόκειται να εκτελεστεί ως αντίποινα για τον προγραμματισμένο απαγχονισμό ενός αιχμαλώτου του IRA, ο οποίος επίσης κρατείται σε φυλακή του Μπέλφαστ. Ιδιοκτήτης του πορνείου είναι ο κουτσός γερο-Πάτρικ, παλιός βετεράνος του IRA, ενώ κουμάντο κάνει η πατριώτισσα πόρνη φίλη του. Τακτικοί θαμώνες και ένοικοι του πορνείου είναι μία αλκοολική μισότρελη - εκπρόσωπος της Εκκλησίας και του Εθνικού Στρατού Σωτηρίας, μία τραβεστί, ένας μονίμως καταπιεσμένος μικροαστός πελάτης και ένας αστείος παρηκμασμένος ανώτατος αξιωματικός που όλη την ώρα επιβάλλει την τάξη παίζοντας γκάιντα. Τον Λέσλι φέρνει στο πορνείο υπό αυστηρή επιτήρηση ο αχώνευτος και βίαιος στρατιώτης του IRA, ο οποίος σταδιακά συγκρούεται με όλους τους περιθωριακούς χαρακτήρες. Από κει και πέρα, το δεύτερο plot του έργου βασίζεται στην ερωτική σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του όμηρου Άγγλου στρατιώτη και της Τερέζα, της νεαρής υπηρέτριας. Στο τέλος και ενώ ο συγγραφέας έχει καυτηριάσει τον παραλογισμό του πολέμου, τον Καθολικισμό και την εθνικιστική ανοησία, επιστρατεύοντας τις φόρμες της κωμωδίας, του δράματος, ακόμη και της μπρεχτικής αποστασιοποίησης, ο ήρωας πέφτει νεκρός από αδέσποτο βόλι και μαζί του πεθαίνει η ελπίδα για επανάσταση, ελευθερία, έρωτα, την ίδια τη ζωή. Η συμπονετική και ερωτευμένη Τερέζα σκύβει πάνω από το πτώμα του και δηλώνει πως θα τον θυμάται για πάντα.

Σε ότι αφορά τη δισκογραφία, η πρώτη εκδοχή των τραγουδιών του Θεοδωράκη ηχογραφήθηκε με τον ίδιο πιάνο - φωνή και διανεμήθηκε μέσω της εφημερίδας ΑΥΓΗ, αφού η λογοκρισία είχε απορρίψει τους στίχους Από τους μπάσταρδους τους ξένους στο κομμάτι Άνοιξε λίγο το παράθυρο. Είχαν προηγηθεί τέσσερα τραγούδια με τη φωνή της Ντόρας Γιαννακοπούλου, η οποία εμφανιζόταν και τραγουδούσε στο πρώτο ανέβασμα του έργου (Το γελαστό παιδί, Άνοιξε λίγο το παράθυρο, Τον Σεπτέμβριο θυμάμαι, Ποιος δε μιλά για τη Λαμπρή). Αργότερα, όταν ο Αλέκος Πατσιφάς κατόρθωσε να προσπεράσει τον σκόπελο της λογοκρισίας, ο δίσκος κυκλοφόρησε επίσημα από τη Lyra με ερμηνευτή τον Θεοδωράκη, αλλά με πλήρη ορχήστρα αυτή τη φορά!

Το 1966, την ίδια χρονιά με το έργο Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν, ο συνθέτης ξαναηχογράφησε τα τραγούδια του για το θεατρικό έργο του Brendan Behan με ερμηνεύτρια τη μούσα του, Μαρία Φαραντούρη. Το πραξικόπημα, όμως, της 21ης Απριλίου του ΄67 πρόλαβε την έκδοση του συγκεκριμένου καινούργιου δίσκου με αποτέλεσμα αυτός να κυκλοφορήσει πάνω στη Μεταπολίτευση και μοιραία το Γελαστό παιδί με τη φωνή της Φαραντούρη να γίνει τραγούδι - σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα -χωρίς να παρακάμπτουμε το γεγονός πως το εν λόγω τραγούδι είχε χρησιμοποιηθεί επίσης στο περιβόητο κιν/φικό Ζ του Κώστα Γαβρά.

Πάμε τώρα στο σήμερα και στην παράσταση της Τατιάνας Λύγαρη που είχα την τύχη να παρακολουθήσω χθες βράδυ παρέα με τον βοηθό μου, τον Θρασύβουλο, ο οποίος θυμήθηκε το τραγούδι Θα σου δώσω ένα τόπι χρυσό (το μάθαιναν στη χορωδία του σχολείου του)! Και η αλήθεια είναι πως γνωρίζοντας εδώ και πολλά χρόνια την εργασία του Μίκη Θεοδωράκη, δε φανταζόμουν ότι θα'ρχόταν η στιγμή που θα έβλεπα επί σκηνής και το ίδιο το θεατρικό έργο. Ένα έργο σαφώς πολιτικά στυλιζαρισμένο που αν παρουσιαζόταν πριν από μία 10ετία ενδεχομένως να πέρναγε απαρατήρητο μέσα στην επίπλαστη νεοελληνική ευμάρεια. Η Λύγαρη ως ενορατική καλλιτέχνιδα μάλλον έπιασε το μήνυμα των καιρών και ανέλαβε να το ξαναφέρει στο προσκήνιο, σχεδόν μισό αιώνα μετά τη δεύτερη και τελευταία αθηναϊκή παρουσίαση του!

Τα της υπόθεσης του έργου τα είπαμε παραπάνω. Μόνο καλά λόγια έχω να πω για το τωρινό ανέβασμα του! Και πρώτα απ' όλα για τη διανομή: Ο Κωνσταντίνος Κωτσαδάμ έπλασε έναν εξαιρετικό Λέσλι, ένα γελαστό παιδί όλο άγνοια για την παράνοια του πολέμου στην οποία έμπλεξε άθελα του και την επερχόμενη τραγωδία. Πολύ καλός και στο τραγουδιστικό μέρος, ειδικά στο αγγλόφωνο κομμάτι που ερμήνευσε προς το τέλος του έργου. Δίπλα του, η Δάφνη Καφετζή ως Τερέζα, μια νεαρή καλλιτέχνιδα με το μεγάλο ταλέντο της να μοιράζεται ισάξια μεταξύ υποκριτικής και τραγουδιού, υποδύθηκε με πειστικότητα την σεμνή και καλόκαρδη υπηρέτρια, η οποία εγκαταλείπει τα θρησκοληπτικά πρέπει και παραδίνεται στα ερωτικά θέλω.

Κωμική καρατερίστα μπορεί να θεωρείται ήδη και η Έλενα Χατζηαυξέντη στο ρόλο της Μις Τζίλκριστ, της εκπροσώπου μιας νοσηρής θρησκευτικής - ηθικοπλαστικής κίνησης, σαθρής από τα θεμέλια της. Αλκοολική και πιο ερωτομανής από τις υπόλοιπες δηλωμένες πόρνες αρέσκεται στο να τραγουδάει με την παραμικρή αφορμή, αλλά και με μία εξαιρετική λυρική ερμηνεία. Πιστεύω πως η Χατζηαυξέντη μαζί με τον Αφρικανό Μιχάλη Afolayan, που έπαιξε την πληθωρική τραβεστί Πριντσέσα Γκρέις, κατά ένα τρόπο πέρασαν στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού, του θεατρικού τουλάχιστον! Διόλου υποκειμενική άποψη, αν υπολογίσει κανείς ότι ερμήνευσαν σε α΄εκτέλεση τα δύο στιχουργήματα του Βασίλη Ρώτα που δεν είχαν χωρέσει στις πρώτες παρουσιάσεις του έργου στη δεκαετία του ΄60 και μελοποιήθηκαν τώρα από τον Θεοδωράκη! Συγκεκριμένα, η μεν Χατζηαυξέντη τραγούδησε τη μπαλάντα Έχω μια αγάπη, ο δε Afolayan το πιο διονυσιακό Όταν ο Σωκράτης στην παλιά Ελλάδα! Άψογος στο δύσκολο δικό του κομμάτι ο Βασίλης Πουλάκος ως σακάτης και κυνικός, μα στο βάθος καλόκαρδος, ιδιοκτήτης του πορνείου. Κατάφερε να μεταδώσει συγκίνηση στις στιγμές που επιχειρούσε να εμψυχώσει τον μελλοθάνατο Λέσλι. Στο πλάι του, η Εβελίνα Αραπίδη υποδύθηκε την πόρνη φίλη του με μεσογειακό ταμπεραμέντο - αν και οι Ιρλανδοί ανέκαθεν θεωρούνταν μεσογειακοί τύποι αναφορικά με τα χαρακτηριολογικά τους γνωρίσματα!

Στην υπόλοιπη διανομή, δεδομένου του ότι μιλάμε για εννέα διαφορετικούς, αλλά σχεδόν ισοδύναμους ρόλους, ξεχώρισαν και ο Κωστής Τζανοκωστάκης ως ψυχρός και βίαιος αξιωματικός του IRA, ο Παναγιώτης Κλίνης ως συνεσταλμένος κύριος Μουλέντι με το πραγματικό του πρόσωπο να αποκαλύπτεται στο τέλος και βέβαια ο Θανάσης Βλαβιανός, ένας εξαίρετος κωμικός ηθοποιός και μουσικός, ως ξεπεσμένος συνταγματάρχης Μονσιού. Επί σκηνής εμφανίστηκε ακόμη ο μουσικός Απόστολος Θεοδοσίου, παίζοντας στην ηλεκτρική κιθάρα τα τραγούδια του Θεοδωράκη, ενορχηστρωμένα από τον έμπειρο Γιάννη Σαμπροβαλάκη. Κι ενώ το σκηνικό δε θα μπορούσε παρά να είναι υποτυπώδες, αφού η παράσταση αξιοποίησε για το σκοπό αυτό το βαγόνι ενός τρένου, η εργασία στον τομέα των κοστουμιών ήταν υποδειγματική! Το ίδιο και οι φωτισμοί του Δημήτρη Θεοδωρόπουλου, λιτοί, σχηματικοί, ακολουθώντας τα τεκταινόμενα, και καθόλου πομπώδεις. Όσο για τη σκηνοθέτιδα Τατιάνα Λύγαρη θα πρέπει να νιώθει ιδιαίτερα περήφανη γι' αυτή τη νέα παράσταση της, η οποία σηματοδοτεί κιόλας την 15η επέτειο από την ίδρυση του δικού της Τρένου στο Ρουφ. Φάνηκε με πόσο κέφι έστησε το όλο έργο και σκηνοθέτησε τους ηθοποιούς - μουσικούς της, υπογράφοντας τον Έναν Όμηρο του Brendan Behan στην Αθήνα της κυβέρνησης εθνικής...σωτηρίας και των παρεμβάσεων της Τρόικα. Όσοι έχετε ήδη βιωμένη τη μουσική και τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και όσοι - ειδικά οι νεότεροι - επιθυμείτε να τα γνωρίσετε, μην τη χάσετε την παράσταση! Το ίδιο ισχύει γι' αυτούς που πιστεύουν ότι η Τέχνη εμπνέεται από τη ζωή και τα δημόσια πράγματα και προσαρμόζεται στις ανάγκες των ανθρώπων! Και κάτι ακόμη: Ως καινοτομία μπορεί κάλλιστα να εκληφθεί η διαδραστική παρουσία της θεατρολόγου Σοφίας Γαλανάκη κάθε Πέμπτη στις 20.00 το βράδυ πριν την παράσταση. Εν προκειμένω, η Γαλανάκη αναλαμβάνει με τον δικό της τρόπο και με την καθοδήγηση της Λύγαρη να γνωρίσει στο κοινό την Ιρλανδία, τη θεατρική της παράδοση, τον συγγραφέα Brendan Behan και τον Έναν Όμηρο!