Ήταν πολύ όμορφα πραγματικά στη χθεσινή βραδιά μνήμης για τον Στέλιο Βαμβακάρη, τον Στέλιο μας. Μέσα σ' ένα λαϊκό ταβερνείο της Κοκκινιάς, χωμένο ανάμεσα στα προσφυγικά σπίτια, μαζευτήκαμε μουσικοί, τραγουδιστές, δημοσιογράφοι, ηθοποιοί και σκηνοθέτες για να πούμε δυο λόγια ουσίας και αγάπης για τον φίλο μας που χάσαμε ακριβώς πριν έξι χρόνια.
Πρώτα τον λόγο πήρε ο Γιώργος Θανόπουλος, συγγραφέας ακόμη μίας βιογραφίας του Μάρκου Βαμβακάρη, που γράφτηκε με τις ευλογίες του Στέλιου, μα δυστυχώς δεν πρόλαβε να το δει τυπωμένο, αφού το βιβλίο «Μάρκος ο Συριανός» κυκλοφόρησε στα τέλη του 2024, δηλαδή μία πενταετία μετά το φευγιό του Στέλιου. Αμέσως μετά, μίλησε ο δημοσιογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός Γιώργος Τσάμπρας, ένας άνθρωπος πολύ κοντινός του Στέλιου, που τον αγαπούσε και τον γνώριζε χρονολογικά περισσότερο απ' όλους μας. Η δουλειά που'χει κάνει ο Τσάμπρας πάνω στο έργο του Στέλιου Βαμβακάρη νομίζω πως θα φανεί χρήσιμη σε πολλούς μελλοντικούς μελετητές του.
Στην παρέα μας ήρθε και ο Σιδερής Πρίντεζης, επίσης ραδιοφωνικός παραγωγός με τη δική του μεγάλη προσφορά στον ελληνικό μουσικό πολιτισμό. Ο Πρίντεζης έδωσε στοιχεία για εκείνη τη θρυλική συνεύρεση - συνέντευξη στα τέλη της δεκαετίας του 1960 του Μάρκου Βαμβακάρη με την τότε φοιτήτρια Εθνομουσικολογίας Ελένη Καραΐνδρου. Τον Πρίντεζη προλόγισε η τραγουδίστρια Εβελίνα Αγγέλου, η σύντροφος του Στέλιου, στην οποία χρωστάμε τη χθεσινή συγκινητική εκδήλωση.
Ακολούθησαν οι σύντομες ομιλίες του δημοσιογράφου και συγγραφέα Δημήτρη Μανιάτη και του γράφοντα. Πάντα χαίρομαι με την παρουσία του Μανιάτη σε κοινό πάνελ (ας το ονομάσω πάνελ), τον οποίο θεωρώ κάπως σαν αδερφό μου μεγαλύτερο κι ας του ρίχνω εγώ λίγα παραπάνω χρονάκια. Έχουμε πολλά κοινά βιώματα με τον Μανιάτη και χθες έκανε μια κίνηση που με συγκίνησε: Μου χάιδεψε τα χέρια σε μια στιγμή σαν να ήταν πραγματικά ένας συγγενής, ένας αδερφός, που με νοιάζεται. Ήταν καλό που έκλεισαν οι ομιλίες με εκείνον, αφού έβαλε σε τάξη όλα όσα ακούστηκαν απ' τους προηγούμενους ομιλητές, εμού συμπεριλαμβανομένου. Στη φωτογραφία, ο Μανιάτης ανάμεσα στον Σιδερή Πρίντεζη και τον Χρήστο Στέργιογλου.
Τι να πω για τον τεράστιο Στέργιογλου...Θα αρχίσω να επαναλαμβάνομαι, αλλά εγώ όσα χρόνια κι αν περάσουν θα θυμάμαι πάντα το μικρού μήκους «A la carte» που με έχρισε «συμπρωταγωνιστή» του και μου χάρισε κι ένα βραβείο β' ανδρικού ρόλου (είναι το αστείο μας με τους επαγγελματίες ηθοποιούς φίλους μου). Ο Χρήστος, αφού τον παρουσίασε η Εβελίνα, θυμήθηκε τη συμμετοχή του στο αφιέρωμα της Λίνας Νικολακοπούλου στον Μάρκο, στο Ηρώδειο κάποτε, όπου είχε την ευκαιρία να συναντηθεί με τον Στέλιο Βαμβακάρη.
Επειδή θ' ακολουθούσε μουσικό πρόγραμμα θεώρησα καλό να ζητήσω να προηγηθεί η προβολή της αριστουργηματικής μικρού μήκους ταινίας του Χρήστου Πουλάκη για τον Μάρκο, τον γεννήτορα του ρεμπέτικου, με τον Στέργιογλου να τον υποδύεται με μία σπάνια εσωτερικότητα. Είναι εξαιρετική η ταινία του Πουλάκη, που πριν μερικά χρόνια μετέφρασε στα γαλλικά και τη βιογραφία του Μάρκου. Δυστυχώς επειδή δεν του δόθηκε άδεια από την οικογένεια του Μάρκου η ταινία είναι δεσμευμένη και έχει στερηθεί ευρύτερης διανομής. Πάντως, όπως του είπα, εάν η ταινία «ελευθερωθεί» και παιχτεί σε φεστιβάλ, θα σαρώσει τα βραβεία!
Έπειτα βγήκαν τα μπουζούκια! Με άτυπο διευθυντή ορχήστρας τον μοναδικό Σωτήρη Παπατραγιάννη, ο χώρος γέμισε από τα τραγούδια του Στέλιου: Κομμάτια που πέρασαν στη δισκογραφία με τις φωνές του Νταλάρα, της Μπέλλου, του ίδιου του Στέλιου και άλλων μεγάλων λαϊκών τραγουδιστών.
Εδώ η Εβελίνα Αγγέλου με τη σμυρναίικη φωνή ερμηνεύει τον Στέλιο, τον άνθρωπο της για σχεδόν 25 χρόνια. Στο μπουζούκι ο ταλαντούχος μπουζουξής και συνθέτης Βασίλης Κορακάκης, γιος του Βαγγέλη Κορακάκη, που συνεργαζόταν στενά με τον Στέλιο. Ξέρω πόσο ευσυγκίνητη ήταν χθες βράδυ η Εβελίνα - έχω την αίσθηση πως ακόμη δεν έχει ξεπεράσει την απώλεια του Στέλιου και μάλλον δεν θα την ξεπεράσει ποτέ, προσπαθώντας να συμβιβαστεί με την ιδέα. Και ξαναλέω, της οφείλουμε όλα όσα έγιναν χθες στον «Μέρμηγκα» της Κοκκινιάς. Ας είναι! Δεν είχε γίνει κάτι παρεμφερές τα προηγούμενα πέντε χρόνια, έγινε όμως χθες, ανήμερα της επετείου του θανάτου του Στέλιου, και μάλλον θα το καθιερώσουμε ετησίως. Αν ο Στέλιος, μία στο τρισεκατομμύριο (και λίγο λέω), μπορούσε να δει από ψηλά όσα ακούστηκαν για τον ίδιο και το έργο του, θα χαμογελούσε σαν χαρούμενο παιδάκι.
Ακολουθεί το κείμενο μου, όπως το έγραψα και το διάβασα στη χθεσινή εκδήλωση:
Τον Στέλιο τον έζησα για είκοσι συνεχόμενα χρόνια, απ' όταν τον γνώρισα εξ αιτίας της ενασχόλησης του με τον κινηματογράφο και, συγκεκριμένα, με το σάουντρακ της ταινίας του Πανουσόπουλου, «Μια μέρα τη νύχτα», που είχε υπογράψει. Ήταν ένας τύπος που πιο πολύ θύμιζε έναν βετεράνο ρόκερ παρά τον απόγονο του στυλοβάτη του ρεμπέτικου, του Μάρκου. Πάντα αλογοουρά τα μαλλιά του, μεγάλα ασημένια δαχτυλίδια στα χέρια του και ένα υπέροχο στυλάτο ντύσιμο, που χρωστά πολλά και στη σύντροφο του, την τραγουδίστρια Εβελίνα Αγγέλου. «Τι να κάνω που με θέλει πάντα στην πένα» μου'χε πει κάποτε στην παρατήρηση μου για το πόσο ωραία ντύνεται. Πέρασα ατέλειωτα βράδια στο διαμέρισμα του Στέλιου στον Κορυδαλλό, ειδικά αφού έμενα κι εγώ στο Κερατσίνι τότε και η απόσταση ήταν μικρή μεταξύ μας. Πήγαινα από νωρίς και πότε μόνος του, πότε με τον Μιχάλη Δήμα, το πνευματικό παιδί του στο μπουζούκι, έπαιζαν τραγούδια καινούργια αδισκογράφητα. Πίσω από ένα σύννεφο μεθυστικού καπνού συνήθως, περιτριγυρισμένος από στοίβες CD με ψυχεδελικά συγκροτήματα του 1960 και του '70, ο Στέλιος μου έβαζε κι άκουγα υπέροχες μελοποιήσεις του στον Λειβαδίτη και σ' άλλους ποιητές στιχουργούς. Κάποια στιγμή ορισμένα απ' αυτά τα τραγούδια ανάλαβα τότε να τα πάω από την εταιρεία Λύρα, επί των ημερών του Κώστα Γιαννίκου, και να εκδοθούν το 2009 σε CD που έφερε τον τίτλο «Νιρβάνα». Το ίδιο διάστημα θα μάθαινα για τη φιλία του με τον Νίκ Κέιβ και για τις εμφανίσεις του στο εξωτερικό, όπου κυριολεκτικά αποθεωνόταν από λάτρεις της μείξης του μπλουζ με το ρεμπέτικο. Διότι αυτό ήταν και το μεγάλο δικό του αποτύπωμα στην ελληνική μουσική: Ως πρωτεργάτης, ο Στέλιος πήρε τα περίφημα καραντουζένια του πατέρα του στο μπουζούκι και τα έμπλεξε με μπλουζ κλίμακες, πιστεύοντας κάτι που απ' άλλους αμφισβητείται ή θεωρείται έως και τετριμμένο: Αναφέρομαι στα κοινά βιώματα των μαύρων της Αμερικής μ' αυτά των Ελλήνων ρεμπετών - μικρασιατών προσφύγων. Ας θυμηθούμε την σύμπραξη του με τον Λουισιάνα Ρεντ σε εποχές που τέτοιου είδους συνεργασίες ήταν κανονική πρωτοπορία. Ο Στέλιος αγαπούσε πολύ τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Άκη Πάνου, τη Σωτηρία Μπέλλου, τον Νίκο Ξυλούρη, τον Παύλο Σιδηρόπουλο, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τη Λένα Πλάτωνος, τον Νίκο Ξυδάκη, τον Γιώργο Νταλάρα, τον ποιητή Γιώργο Χρονά, όπως και την τραγουδίστρια Καίτη Γκρέυ που τον πρωτοτραγούδησε στα ξεκινήματα του. Στον Στέλιο οφείλω και τη δική μου γνωριμία το 2019 με την Καίτη Γκρέυ, η οποία οδήγησε σε μία μαραθώνια ανέκδοτη ακόμη συνέντευξη μας. Όσο για τις συνεντεύξεις, ειδικά με τον Στέλιο αδυνατώ να θυμηθώ πόσες φορές είχαμε συνομιλήσει για κάποιο ραδιόφωνο, τηλεόραση ή κάποιο έντυπο. Αφηγήσεις ζωής που πλέον αποτελούν κληρονομιά, όχι μόνο για μένα φυσικά, αλλά και για κάθε επίδοξο μελετητή του δικού του μουσικού ιδιώματος. Σαν ένα μωρό παιδί ήταν ο Στέλιος και αυτό δεν είναι έκφραση - κλισέ. Θα τον χαρακτήριζα ορίτζιναλ αναρχικό καλλιτέχνη, αφού ασφυκτιούσε μέσα στους νόμους της αγοράς και διανομής της μουσικής. Όταν κάναμε το δίσκο «Νιρβάνα» που έλεγα πριν και αναγκαστικά τον «έτρεχα» για φωτογραφίσεις και συνεντεύξεις, γύρισε και μου'πε μια μέρα: «Δεν είμαι εγώ γι' αυτά, Αντωνάκη. Εγώ θέλω να κάθομαι στο σπιτάκι μου και να γράφω τα τραγούδια μου και μόνο όταν μπορώ να τα παρουσιάζω στον κόσμο, να εμφανίζομαι. Απ' το να τρέχω στις τηλεοράσεις, προτιμώ να ανεβαίνω στο Μοναστηράκι και να συνομιλώ με λαϊκούς γυρολόγους για όση ώρα γουστάρω». Τον καταλάβαινα, αλλά κάπως έπρεπε να στηριχθεί και η δουλειά του. Νομίζω πως έχουν περάσει έξι χρόνια και η απώλεια του δεν χωνεύεται. Δεν μπορώ καν να σβήσω το τηλέφωνο του από τον κατάλογο του κινητού μου. Έχω την αίσθηση πως ένα μεσημέρι θα χτυπήσει το τηλέφωνο και θα τον ακούσω με τον χαρακτηριστικό τρόπο ομιλίας του, ένα κράμα μαγκιάς πειραιώτικης, αθωότητας και χιούμορ, να μου ζητάει να ξαναβρεθούμε για να σκαρώσουμε κάνα πρότζεκτ με τα τραγούδια του. Με θλίβει τρομερά όποτε περνάω από τον Κορυδαλλό, ξέροντας πως δεν μένει πια εκεί, όπως με θλίβει να περνάω και από την Αμφιάλη, τώρα που επίσης δεν είναι εκεί οι γονείς μου. Ο Στέλιος ήταν, είναι και θα είναι ένας καρδιακός φίλος, ένας πολύ δικός μου άνθρωπος και γι' αυτό οφείλω, όπως οφείλουν και όλοι όσοι τον αγαπούν, να διατηρήσουμε ολοζώντανη τη μνήμη του και το έργο του, το οποίο κατάφερε με τη δουλειά και το ταλέντο του να μη μείνει στη σκιά του τιτάνα Μάρκου, αλλά να πετάει ελεύθερο στην τεράστια αλάνα της ελληνικής μουσικής. Ευχαριστώ.
* Παρόντες στην εκδήλωση ήταν, μεταξύ άλλων, ο Θοδωρής Βλαχάκης από το συγκρότημα Magic de Spell, οι σκηνοθέτες Κυριάκος Αγγελάκος, Ταξιάρχης Δεληγιάννης και Βασίλης Τσιουβάρας, η δημοσιογράφος Γιώτα Παππά, ο τραγουδιστής Πάρις Κιμιωνής και οι συνθέτριες Χρύσα Κωττάκη και Μάτα Αδαμογιάννη. Έλειψε από την παρέα μας ο μπουζουξής Μιχάλης Δήμας, το πνευματικό παιδί του Στέλιου, αλλά τις ώρες εκείνες επέστρεφε από το εξωτερικό.
