Πωλίνα: «Ο τρόπος ζωής ενός καλλιτέχνη δεν χαρακτηρίζεται από το τι ρεπερτόριο τραγουδάει»

 

Η Πωλίνα, το κορίτσι με τα κόκκινα μαλλιά και τα γατίσια μάτια, η «νέγρικη» φωνή που εξ αιτίας της εγκαινιάστηκε απ’ ευθείας αεροπορική γραμμή Αθήνα – Σεϋχέλλες, δεν αποποιείται το παρελθόν της και γουστάρει που ο κόσμος την αγαπά μέχρι σήμερα για όλη την ηδύτητα που του χάρισε κάποτε με τα ποπ τραγούδια της. Απ’ την κουβέντα μας παρέλασαν θρυλικά πρόσωπα του ελληνικού τραγουδιού σαν τη Μοσχολιού, τον Μαρίνο, τον Ξυλούρη, τον Κραουνάκη, τον Πάριο, με τους οποίους είχε τη μεγάλη τύχη να γαλουχηθεί καλλιτεχνικά από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 που ξεκίνησε την περιπλάνηση της στη μουσική. Μια περιπλάνηση που κατέληξε πρόσφατα στο «Reunion the Musical» στο Παλλάς υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες της έμπειρης Θέμιδος Μαρσέλλου. Η Πωλίνα μιλάει για όλους και για όλα με το εφηβικό της χιούμορ και την αφοπλιστική αμεσότητα της.

Πιστεύετε στον παράγοντα της τυχαιότητας;

Πιστεύω, καθώς δεν είχα καμία σχέση με τα καλλιτεχνικά και το όνειρο μου ήταν να γίνω αρχαιολόγος. Μεγάλωσα μέσα σε μία μεσοαστική οικογένεια της άνω Νέας Σμύρνης, που ήταν γεμάτη από Μικρασιάτες και Μυτιληνιούς, δηλαδή από κουκουέδες. Κυνηγημένος ο πατέρας μου, πότε ερχόταν σπίτι, πότε δεν ερχόταν, ενώ στο σχολείο λέγανε για μένα «η κόρη του κομμουνιστή». Βίωσα ένα περίεργο bullying με μία άγνοια κινδύνου, αφού στο σχολείο πήγαινα με όλα τα απαγορευμένα βιβλία. Αυτά που έζησα στην εφηβεία δεν τα έκανα ποτέ μεγάλη και το ρίσκο της πολιτικοποίησης δεν υπήρχε καθώς περνούσαν τα χρόνια. Το σπίτι που μεγάλωσα, Βικάλης και Αγίας Σοφίας στην άνω Νέα Σμύρνη, είναι το μόνο που έχει μείνει. Δίπλα μας τότε είχε το σπίτι του ένας αστυνομικός που λεγόταν Μιχαηλίδης, οπότε φαντάσου συνύπαρξη μες τη χούντα. Αυτός μας κάλυπτε πολλές φορές και σήμερα το σπίτι του επίσης δεν έχει κατεδαφιστεί. Πάντα συγκινούμαι όποτε περνάω από κει, αφού θυμάμαι όλα εκείνα τα χρόνια. Δεν θα το ξεπεράσω ποτέ κι ενώ μένω τόσα χρόνια στο Χαλάνδρι, τη Νέα Σμύρνη θεωρώ παντοτινό σπίτι μου.

Από που πήρατε τα ανοιχτά χρώματα σας, τα μάτια, τα μαλλιά;

Από τον πατέρα. Η μητέρα μου ήταν όμορφη, αλλά ήταν κοντή, μελαχρινή, μια τσαούσα, η οποία πήγε δυο φορές στο εκτελεστικό απόσπασμα και με κάποιο βίσμα τη γλίτωσε! Ήταν στα βουνά με τον πατέρα μου, αντάρτες κι οι δύο. Είχε μια επιχείρηση ο πατέρας μου, αλλά την πούλησε γιατί είχε μεγάλο ψώνιο με τα σενάρια. Έγραψε τη ζωή του Ρήγα Φεραίου, προ χούντας είχε πάρει το πρώτο πανβαλκανικό βραβείο και στο σπίτι μας μαζεύονταν διάφοροι: Ο Κατσέλης, ο Μίκης Θεοδωράκης που θα έκανε τη μουσική, ο κολλητός μας σκηνοθέτης Βασίλης Γεωργιάδης κ.α. Το σενάριο δεν έγινε ποτέ ταινία λόγω των πολιτικών συνθηκών. Μέχρι σήμερα το έχω στα χέρια μου μαζί με τις γνωμοδοτήσεις των μελών της επιτροπής. Υπόψιν, έχω την αλληλογραφία του πατέρα μου με τον Νίκο Καββαδία από τότε που ο ποιητής ταξίδευε.

Άρα πώς δεν είχατε σχέση με τα καλλιτεχνικά, όταν μπαινόβγαιναν τέτοιοι άνθρωποι στο σπίτι σας;

Έχετε δίκιο, απλά δεν το συνειδητοποιούσα. Ο πατέρας μου είχε τελειώσει πολιτικός μηχανικός, έκανε ένα τυπογραφείο, που μας ζούσε, αλλά μετά το παράτησε και έδωσε όλα του τα λεφτά στο να γίνει πραγματικότητα το σενάριο του. Δεν το μέτραγε το χρήμα. Τον έχασα πολύ νωρίς, αφού ήταν και ορειβάτης και μια μέρα πάνω στο βουνό έπαθε εγκεφαλικό απ’ την ατμοσφαιρική πίεση. Πέθανε στον Ευαγγελισμό στις 6 Δεκεμβρίου του 1982 από δεύτερο εγκεφαλικό, δεκαπέντε μέρες μετά το πρώτο. Έτσι, στη ζωή στηριχθήκαμε πάνω στην τσαούσα μάνα, η οποία κανόνιζε τα οικονομικά και τα πάντα. Ήταν τρελό καρφί, πήγαινε και τα έλεγε όλα στον πατέρα μου. Εγώ φώναζα: «Δεν μπορείτε να μου πλασάρεστε ως αριστεροί και μέσα στο σπίτι να έχουμε χούντα». Τη μάνα μου την είχα πάρει κι εδώ σπίτι, πρόλαβε τον Απόστολο τον γιο μου. Είχε τρελό γέλιο, καθώς βυθιζόταν στην άνοια και μας ρωτούσε κάθε μέρα: «Είχαμε κάνα νέο απ’ τους Γερμανούς;» Κοινωνική γυναίκα, χόρευε, τραγουδούσε, ενώ ο πατέρας μου ήταν ένα «ψάρι».

Την έφεση στο τραγούδι πως την ανακαλύψατε;

Κλεινόμουν στο δωμάτιο μου και τραγουδούσα τα τραγούδια των Carpenters απ’ τους στίχους μέσα στους δίσκους τους. Το On the Rocks ήταν το ροκ κλαμπ της εποχής, που μ΄ έπαιρνε και πηγαίναμε ο Αντώνης Μπάφης ο αρχιτέκτονας, όπως και ο Μάκης Μποτέλης, φίλοι μου τότε. «Κύριε Μισαηλίδη, θα τη φέρουμε» λέγανε του πατέρα μου. Στο On the Rocks δεν μ’ άρεσε η τραγουδίστρια που είχαν, δεν τα έλεγε ωραία τα κομμάτια των Carpenters και του Πολ Μακ Κάρτνεϊ. Κάνω το λάθος και μια φορά, έχοντας γυρίσει από «summer school» στο Λονδίνο, που δεν πάτησα καθόλου στο σχολείο, γιατί τα έφτιαξα μ’ έναν Ιταλό, στο On the Rocks με πιάνει ο Μάκης Τσιλίφης και μου λέει: «Αφού δεν σ’ αρέσει η τραγουδίστρια, έλα να μας τα πεις εσύ». Έτσι ξεκίνησα και με θράσος τραγούδησα το κομμάτι της Μαγδαληνής από το «Jesus Christ Superstar». Στα άλλα, επειδή δεν ήξερα τα λόγια, έλεγα μόνο το ρεφρέν και από κάτω ήταν ο Μάικ Ροζάκης, ο Τάκης Αντωνιάδης και ο Κανέλλης, ο ιδιοκτήτης του μαγαζιού. Τα κουπλέ ήταν…μουσαντέ, έλεγα κάτι δικά μου. Με πήρανε και ο πατέρας μου δεν ήξερε τίποτα. Επί τρεις μήνες με πήγαιναν και με φέρνανε, αλλά κάποια στιγμή την ψυλλιάστηκε ο Μισαηλίδης, βγαίνω να τραγουδήσω και τον βλέπω από κάτω κι αυτόν! «Μην πεις τίποτα» μου κάνει ο Τσιλίφης, «εδώ σε θέλω, βγες κανονικά».

Τελικά χάρηκε όμως ο μπαμπάς με την τραγουδίστρια κόρη του;

Κοιτάξτε, εμένα το ταλέντο μου ήταν στη ζωγραφική. Ο αδερφός της μάνας μου ήταν ο Νίκος Νομικός, φοβερός ζωγράφος και σκιτσογράφος. Αυτός, που δεν είχε παιδιά, έλεγε «Απ’ όλα μου τα ανίψια, μόνο η μικρή έχει ταλέντο. Να την πάμε στη Σχολή Καλών Τεχνών, Απόστολε» έκανε του πατέρα μου κι αυτός απαντούσε: «Δε θέλω, όλο κάτι αξύριστους χίπηδες έχει εκεί». Μιλάμε για το καλοκαίρι του 1973. Τελικά του βγήκα τραγουδίστρια, αλλά πέρασα και στη γαλλική φιλολογία χωρίς να πάω ποτέ. Συνέχισα στην Casa d’ Italia τα ιταλικά μου, αφού τα γαλλικά τα μιλούσα πολύ καλά από το σχολείο. Ο πατέρας μου έλεγε πως ενώ όλοι μιλάνε αγγλικά, εγώ θα μάθαινα γαλλικά. Τα αγγλικά πάλι τα έμαθα μέσα από τα ξένα τραγούδια.

Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι από το On the Rocks περάσατε από ροκ συγκροτήματα σαν τους Osiris και πιο μετά τους Sunset.

Με τους Sunset κάναμε δισκογραφία, ενώ με τους Osiris τραγούδησα για δύο σαιζόν. Κυριλάτα παιδιά, μεταξύ τους και ο συνθέτης – ντράμερ Νίκος Αντύπας. Ήταν μια συναυλιακή ροκ μπάντα οι Osiris, όλοι τους επαγγελματίες. Λέγαμε από χορευτικά κομμάτια μέχρι Uriah Heep και Blood Sweat & Tears, που είχαν πολλά πνευστά. Έχω ακόμη ηχογραφήσεις από τη συνεργασία μας. Έβγαινε κι έλεγε τα δικά του και ο Τάκης Αντωνιάδης, για μένα ένας απ’ τους μεγαλύτερους Έλληνες τραγουδιστές ειδικά στο ξένο ρεπερτόριο. Με τους Sunset έμπλεξα την ίδια περίοδο, 1973 – 74 και βγάλαμε ένα 45άρι δισκάκι.

Πως σας φαίνονταν τότε οι ροκ απόπειρες των Πελόμα Μποκιού, του Πουλικάκου, ακόμη και του Σαββόπουλου;

Δεν είχα καλύτερο απ’ το να συναντήσω τον Βλάσση Μπονάτσο σε κάτι κυριακάτικα πρωινά που μαζευόμασταν και παίζαμε. Πήγαινα σχολείο, θυμάμαι, όταν είχε βγει το «Ταγάρι» των Poll αλλά τον Τουρνά τον γνώρισα καλοκαίρι του 1976, έχοντας τελειώσει από το On the Rocks. Έκανε ένα τρελό πρόγραμμα ο Νίκος Ιγνατιάδης στο «Belle nuit» που είχε απ’ όλα μέσα: Ο Τουρνάς, μπαλέτα, ο Τζον Τίκης, ένα πανηγύρι. Απ’ το ’76 γίναμε φίλοι με τον Τουρνά και τη γυναίκα του, όπως και κουμπάροι. Ποτέ δεν άλλαξε η σχέση αυτή. Με Πουλικάκο, Σιδηρόπουλο κλπ. δεν είχα επαφές, ενώ με τον Βλάσση, που έκανε παρέα με Τουρνά και Ρόμπερτ Γουίλιαμς, δέσαμε πιο πολύ. Δεν θεωρώ πάντως πως παίξαμε ποτέ ροκ, τουλάχιστον αυτό το σκληρό ροκ που εγώ άκουγα στο σπίτι μου.

Πως ήταν από το On the Rocks να συνεργάζεστε κατευθείαν με τον Γιάννη Πάριο;

Καλοκαίρι του 1977 με πρότεινε ο Ιγνατιάδης στον Πάριο, αλλά έπρεπε να περάσω από οντισιόν. Αυτοί θέλανε να βγαίνει κάποια στην αρχή και να τραγουδάει Σίρλεϊ Μπάσεϊ με μεγάλη ορχήστρα. Ήμουν πολύ αδύνατη και ο Χατζηνάσιος έλεγε πως «αυτή, έτσι όπως είναι, μοιάζει σαν να έχει καταπιεί ένα play back». Όπως κάνω δοκιμαστικό, βλέπω τον Πάριο να γυρίζει και να μένει κόκαλο! «Τι είναι αυτό;» είπε…Στο μεταξύ, το ίδιο καλοκαίρι όλα τα «Δειλινά» συμμετείχαν στο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης, η Ρένα Πάντα, ο Σουνάς κ.α. Τη δεύτερη μέρα πέρασα μόνο εγώ, αφού όλες φορούσαν φλοράλ φουστάνια κι εγώ βγήκα με κοστούμι και γραβάτα. Εκεί πρωτογνώρισα την Άννα Βίσση, που ήρθε και μου είπε: «Γεια σου, κοριτσάκι. Έμαθα ότι πέρασες και θα βγεις πέμπτη». Θυμάμαι πως τη μέρα εκείνη είχε πεθάνει η Μαρία Κάλλας και γι’ αυτό κρατήσαμε ενός λεπτού σιγή όλο το Παλαί Ντε Σπορ. Από κει ουσιαστικά ξεκίνησα να τραγουδάω στα μεγάλα μαγαζιά. Έπρεπε να φύγω από το On the Rocks αν ήθελα να κάνω επάγγελμα το χόμπι μου. Πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι να σκεφτώ τη δισκογραφία και τότε, με τον Πάριο, δεν υπήρχε καλύτερο σχήμα: Δούκισσα, Στράτος Διονυσίου, Γιάννης Πάριος. Μόλις είχαν ανοίξει τα «Δειλινά» και με φώναζαν «λαζού» επειδή είχα ποντιακό όνομα. Δεν συμβιβάστηκα ποτέ, αλλά δεν βίωσα και κάτι άσχημο ποτέ. Έβαζα τα όρια μου, ίσως ήταν και άλλες εποχές, ένας άνθρωπος όμως δεν υπήρξε να μου την «πέσει», ούσα εγώ και λίγο μαγκάκι, αγοροκόριτσο.

Σας θαύμαζαν και οι γυναίκες εκτός απ’ τους άνδρες.

Αυτή ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία μου. Όταν βγαίνεις στην πίστα και σε γουστάρουν οι γυναίκες, δεν ζηλεύουν δηλαδή. Μεγάλο προσόν, αφού αυτομάτως κερδίζεις και τους άνδρες. Το ΄78 άνοιξαν τα σύνορα με την Αλβανία. Είχε πάει η Μαρινέλλα πρώτη και μετά εμείς με τον Πάριο. Η συζήτηση που έκανα μετά με τον πατέρα μου κράτησε μήνες. Δεν έχω ζήσει χειρότερη κατάσταση απ’ τον ολοκληρωτισμό του Χότζα. Ως και στην τουαλέτα μας συνόδευαν, αν ήταν σε εξωτερικό χώρο. Δεν μπορούσαμε καν να πετάξουμε κούτες τσιγάρα στους Έλληνες Βορειοηπειρώτες. Ο Πάριος απείλησε ότι θα σταματούσαμε τη συναυλία αν δεν μας άφηναν να υποκλιθούμε. Όσοι είχαμε μπει στην Αλβανία από Γιάννενα, οι ίδιοι θα ξαναβγαίναμε απ’ την ίδια ακριβώς διαδρομή. Κόντεψε να κάνει διπλωματικό επεισόδιο ο Πάριος και μόλις άνοιξαν τα σύνορα και φύγαμε για Ελλάδα, κάνει «Σταματήστε»! Δεν μιλάγαμε για ένα δεκάλεπτο, συνειδητοποιώντας πως ξαναείμαστε ελεύθεροι. Κάτι παρεμφερές μου είχε συμβεί και το 1976 στο φεστιβάλ του Βίλαχ στην Αυστρία, σύνορα με Λιουμπλιάνα, όπου μας έστειλαν τον Βλάσση, τον Τουρνά και μένα. Ο Βλάσσης δεν ήρθε, γιατί τότε έπαιζε με τον Μαρίνο και τη Μαρίνα, ενώ ο Τουρνάς έκανε μιούζικαλ δικό του στο «Κύτταρο» με Ρόμπερτ Γουίλιαμς, Φραγκίσκο Μανέλλη, Τζελσομίνα, ένας χαμός! Πάω εγώ μόνη μου τελικά με μία βαλίτσα γεμάτη ούζα και ταγάρια που έστελνε πεσκέσι ο μάνατζερ Άλκης Έξαρχος στα μέλη της εκεί επιτροπής. Μετά το Βελιγράδι, σπάνε τα ούζα, τα πετάω και με παίρνει ένα αμάξι από το φεστιβάλ καθ’ οδόν για Αυστρία. Ο οδηγός δεν μίλαγε…Η γραμμή που πηγαίναμε ήταν άσπρη και όταν έγινε κίτρινη, είχαμε περάσει δηλαδή στην Αυστρία, μόνο τότε αντάλλαξε μαζί μας κουβέντες ο οδηγός. Φανταστείτε τι γινότανε! Το απόλυτο χάος στην πρώην Γιουγκοσλαβία, τελικά όμως στην Αυστρία πήρα μόνη μου κι ένα βραβείο.

Το 1979 συμμετείχατε στην Eurovision με το τραγούδι της Ελπίδας.

 Η Ελπίδα μου το πρότεινε: «Έλα, θα περάσουμε τέλεια, θα δουλεύουμε δυο μήνες γι’ αυτό». Χορογραφίες έκανε η Μαριάννα Τόλη, η πρώτη σχέση του μετέπειτα συζύγου μου, Μεγακλή Βιντιάδη.  Ήταν εξαιρετική η Μαριάννα στο μιούζικαλ, από πολύ καλή οικογένεια. Φορούσε δαντέλες με μωβ φιόγκους και κρατούσε πιρούνι σε ασορτί χρώμα, ας πούμε. Φωνητικά στο «Σωκράτη» της Ελπίδας κάναμε η Λία Βίσση, ο Γουλιέλμος Στέλιος, εγώ και ο Γιάννης Σιαμσιάρης. Ήμασταν γκρουπ, δεν κάναμε απλά φωνητικά. Στο λόμπι με ειδοποιούν πως με ψάχνει ο μαέστρος της Αυστρίας. Έρχεται αυτός που μου είχε δώσει το βραβείο το ’76 και με συναντά τρία χρόνια μετά στο Ισραήλ. «Γεια σου, Πωλίνα» μου κάνει και οι άλλοι έμειναν άφωνοι. Εγώ έκανα το κομμάτι μου, όπως καταλαβαίνετε, ένιωθα η πιο φίρμα!

Σήμερα θα τραγουδούσατε στο Ισραήλ;

Θα πω ότι σήμερα υπάρχει ένα μεγάλο ποσοστό κόσμου που περιμένουν πως και πως να εξαφανιστεί αυτό το πολεμοχαρές κτήνος, ο Νετανιάχου. Κατεβαίνουν σε συλλαλητήρια,  υπάρχει μεγάλη διαμαρτυρία.

Βγάζατε λεφτά τότε;

Έβγαζα, αλλά δεν ήμουν κάνα μεγάλο όνομα. Είχα περάσει ως σόου γούμαν στη συνείδηση του κόσμου. Το καλοκαίρι του ’79 μετά τη Eurovision πάμε σ’ ένα μαγαζί το εξής φοβερό σχήμα: Αφροδίτη Μάνου, Κώστας Μάντζιος, Άλκηστη Πρωτοψάλτη με Ηλία Ανδριόπουλο και στο πρώτο μέρος εγώ με Τουρνά, Αγνή και Αντωνιάδη. Το μεγάλο όνομα θα ήταν η Μοσχολιού με τους Λαβράνους και τον Νίκο Ξυλούρη. Έγινε η αφίσα, καθόμασταν όλοι σε κάτι σκαλιά θυμάμαι, αλλά τον Γενάρη του ’80 πεθαίνει ο Ξυλούρης. Την είδηση του θανάτου του την έμαθα μέσα σ’ ένα ταξί πηγαίνοντας ένα βράδυ στη «Φαντασία». Ένας ήσυχος και γλυκός άνθρωπος ήταν ο Ξυλούρης. Με τη Μοσχολιού πάλι γίναμε μπίλιες. Είχε καβατζώσει κάτι λεφτά κι εγώ τότε ήμουν πολύ τσαμπουκαλού. Δεν είχαμε μία και μας γιατροπόρευε η Ελπίδα στο «Πόρτο Ύδρα». Καθώς βάζαμε τα πράγματα μες το αμάξι, τους λέω «Μισό λεπτό, παιδιά, δεν το αντέχω αυτό», γυρίζω πίσω και βλέπω τη Μοσχολιού να δίνει κάτι χιλιάρικα. Της τα βουτάω και της λέω «Είμαστε απλήρωτοι εδώ και είκοσι μέρες»! Αυτή άρχισε να με βρίζει, «βρωμιάρα, φέρε πίσω τα λεφτά» κλπ. «Άκου να σου πω, κυρά μου» της φώναζα εγώ κι άρχισε να με κυνηγάει. Τρέχω και λέω του Τουρνά: «Βάλε μπρος να φύγουμε» ενώ ξοπίσω έτρεχε η Μοσχολιού. Ο δε Πολυχρονιάδης να λέει «Ο Ιησούς Χριστός»! (γέλια) Λίγο αργότερα, στα μέσα του ’80, γίνεται ένα άλλο σχήμα: Μοσχολιού, Κόκοτας και Μητροπάνος, που έμελλε να γίνει κουμπάρος μου. Όλο το καλοκαίρι δεν ανταλλάξαμε κουβέντα με τη Μοσχολιού! Ούτε να με βλέπει, η μία τραγουδούσε από δω κι η άλλη από κει. Εγώ έκανα δικό μου καμπαρέ σόου. Με ειδοποιούν ένα βράδυ πως έχει έρθει ο Μαρίνος που θέλει να με δει. Ζητάει να με γνωρίσει, πάω κοντά του και μου λέει το εξής:

-          Εσύ τώρα νομίζεις ότι κάνεις σόου; Λοιπόν, θα’σαι το νέο πρόσωπο, το κορίτσι που θα με συνοδεύει στο πρόγραμμα για τα 15 μου χρόνια στη Μέδουσα.

-          Είναι σίγουρο, κύριε Μαρίνο;

-          Αυτό έχεις μόνο να πεις; Θα σου βγάλω την κουρτίνα απ΄ το μάτι!

Τι εννοούσε;

Εννοούσε, όπως έλεγε μετά τη συνεργασία μας, πως ήξερα να μεταφέρω το τραγούδι στον κόσμο. Ο Μαρίνος έμενε στη σκηνή τρεις ώρες κάθε βράδυ κι έπαιρνε πολλά χάπια για να αντέξει. Μπήκα σ’ ένα χώρο που ήταν ο Μάτεσις, ο Ξανθούλης, ο Σειληνός και θαμώνες τακτικοί οι πάντες: Ο Παπανδρέου, η Μελίνα, ο Ταχτσής. Ο Ταχτσής με συμπαθούσε, ρωτούσε «Η Πωλίνα που είναι;» Ο Μαρίνος απορούσε ώσπου τον ρώτησε «Τι έχεις πάθει, ρε μαλάκα, με την Πωλίνα;» Και του απαντάει: «Να, έτσι όπως έχει κοντά τα μαλλάκια, μοιάζει με όμορφο τεκνό». Τα λέγαμε με τον Ταχτσή και μου άρεσε ο τρόπος του. Επί εννιά μήνες δίναμε καθημερινά διπλή παράσταση με ένα ρεπό. Μετά ο Μαρίνος, κατά τις 4 τα χαράματα, μ’ έπαιρνε και ταΐζαμε αδέσποτα σκυλιά. Ζούσα τις σχέσεις του, μου έλεγε τα πάντα, αλλά ήταν τρομερά απαιτητικός στη δουλειά. Θυμάμαι πως για να με βοηθήσει στο «Δεσποινάκι» του Χατζιδάκι, που τραγουδούσαμε, γινόταν αυτός το Δεσποινάκι και ρώταγε τους μουσικούς: «Για πείτε μου, ποιος είναι πιο σέξι;» Πήγαμε και Θεσσαλονίκη και όταν γύρισα κοιμόμουν σερί για έντεκα μέρες. Η μάνα μου ήθελε να φωνάξει γιατρό. Κοιμόμουν, ξύπναγα, φαΐ λίγο και πάλι ύπνος. Μετά τη δεύτερη χρονιά με τον Μαρίνο, πήγαινα στον «Διογένη», το είχα δίπορτο. Ερχόταν, με μάζευε, ξαναδουλεύαμε. Σε ένα από τα ωραιότερα προγράμματα, που λεγόταν «Στον αστερισμό της Μέδουσας», ήμουν πια η παρτενέρ του. Φτάνουμε στο 1986 που καλεί την Κατιάνα Μπαλανίκα, με την οποία υπήρξαν ζευγάρι, αλλά είχαν τσακωθεί.

Μάλιστα, άρα ο «γκέι» Μαρίνος είχε και με γυναίκες σχέσεις.

Κανονικότατα, ξέρω κι άλλη που ήταν μαζί του, αλλά δεν θα πω το όνομα της.  Ο Μαρίνος δεν είχε πρόβλημα να πει με ποιαν είχε πάει. Και για την Κατιάνα έλεγε πως ξύπναγε και την έβλεπε από πάνω του τα βράδια. «Τι κάνεις, παιδάκι μου;» της έλεγε (γέλια). Η Κατιάνα μόλις είχε γυρίσει με τον Κακέτση από Αμερική κι εγώ την ήξερα από το ΄82 από τηλεοπτικά σόου. Το χειμώνα του ’81 βγαίνει ο Μαρίνος και λέει στο κοινό: «Θέλω να σας πω ότι αυτό το κορίτσι τ’ αγαπώ πολύ και πάντοτε είχα πρόβλημα με τις άλλες παρτενέρ μου, διότι γαμιόντουσαν πολύ και έκλεινε ο λαιμός τους. Στονάρεις άμα γαμιέσαι και έχεις πρόβλημα». Το τι γέλια έφερνε στον κόσμο όλο αυτό! Συνέχιζε: «Εδώ έχουμε ένα άλλο πρόβλημα. Δεν γαμιέται, επομένως τη δίνουμε! Τη θέλει κανείς;» Από κάτω να γελάνε ο Χρυσικάκος, ο Κατρανίδης, η Μίρκα Παπακωνσταντίνου, και ποιοι δεν ήταν…Στο τέλος εκείνης της σεζόν, τα φτιάχνω με τον Βιντιάδη και το μαθαίνει ο Μαρίνος. «Έχω να σας πω νέα» ξαναλέει ένα βράδυ στο κοινό. «Τη δώσαμε, την πήρε αυτός ο άγιος άνθρωπος ο Μεγακλής Βιντιάδης» (γέλια)

Μεγακλής Βιντιάδης - Πωλίνα

Περάσατε καλά με τον Βιντιάδη;

Ήταν τα ωραιότερα μου χρόνια. Είναι ένας άνθρωπος έξυπνος, με χιούμορ, ελεύθερος, χωρίς ίχνος καρμοιριάς. Έξω καρδιά είναι ο Μεγακλής! Αγαπηθήκαμε και ακόμη αγαπιόμαστε. Παντρευτήκαμε στις 26 Μαΐου του ’85, μια Κυριακή προτού ξαναβγεί το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Στο δρόμο για τη δεξίωση με κουμπάρο τον Μητροπάνο ήταν απ’ τη μια Πασοκτζήδες κι απ’ την άλλη Νεοδημοκράτες. Μέχρι το ’96 ζήσαμε με τον Μεγακλή και χωρίσαμε όσο καλύτερα γινόταν. Ξαναπάω στη «Μέδουσα», αφού στο σχήμα μπαίνουν ο Κραουνάκης με τη Νικολακοπούλου, έχοντας μόλις κάνει το δίσκο «Μόνον άντρες». Ένα βράδυ που έκανα το σόου μου, συνειδητοποιώ πως είχε έρθει η Μοσχολιού. Βάσει της χορογραφίας, εκεί που καθόταν η Μοσχολιού, ερχόμασταν μούρη με μούρη. Φτάνω μπροστά της, με κοιτάει κατάματα και μου λέει μέσα απ’ τα δόντια της: «Καριόλα»… Από τότε γίναμε αχώριστες! Έτσι, το 1990 τραγουδήσαμε μαζί με τον Ντέμη Ρούσσο και τη Μοσχολιού στον «Διογένη». Κάναμε μεγάλες πλάκες! Επειδή τη μιμούμουν καλά, φώναζα ενός Αιγύπτιου υπάλληλου με τη φωνή της: «Τάρεγκ, καφέ»! Πήγαινε αυτός τον καφέ στη Μοσχολιού κι εκείνη του έλεγε: «Ρε, μαλάκας είσαι; Αυτή η καριόλα σε κοροϊδεύει»! Περάσαμε ωραία. Για μένα η τραγουδίστρια που αγαπώ και που μου αρέσει να ακούω, πέραν της Τζένης Βάνου, είναι η Βίκυ Μοσχολιού. Τεράστια καλλιτέχνιδα! Τη λατρεύω!

Θέλω να πάμε τώρα στη συνεργασία με τον Σταμάτη Κραουνάκη.

Μετά το ’86 αποφασίζω να χωθώ στη δισκογραφία. Έπρηζα τον Βιντιάδη και τον Πολυχρονίου, «Άντε, ρε παιδιά, κάντε κάτι». Απευθύνθηκα στον Σταμάτη που ήμασταν κολλητοί από το 1985. Γυρίζω στο σπίτι ένα βράδυ, αφού είχε φτιαχτεί το ρεπερτόριο του δίσκου με τον Χάρη Χαλκίτη. Έμενε μόνο ένα κομμάτι, ανοίγω τον τηλεφωνητή μου κι ακούω τον Σταμάτη να μου λέει: «Άκου, χαμένο κορμί, εδώ είναι ένα τραγούδι που εμπνεύστηκα από τη μπιρίμπα». Ο Σταμάτης με την Τσανακλίδου έπαιζαν μπιρίμπα τα βράδια. «Πάρε το τραγούδι» συνέχιζε το μήνυμα του, «και μη με ξαναπρήξεις». Μου διάβαζε όλους τους στίχους. Τηλεφωνώ αμέσως του Χαλκίτη: «Έχουμε το τραγούδι που μας έλειπε κι έτσι θα ονομάσουμε το δίσκο, ‘’Μπιρίμπα’’». Γράψαμε στο στούντιο του Ταχιάτη απ’ όπου πέρασε και ο Σταμάτης. Το άκουσε, διηύθυνε, βάλαμε και λίγη πρόζα κι έτσι βγήκε η «Μπιρίμπα» που δεν έκανε τεράστια επιτυχία στην αρχή! Μόνο όταν βγήκε πιο μετά το «Πάμε για τρέλες στις Σεϋχέλλες» που έγινε μεγάλο σουξέ, παρέσυρε και τη «Μπιρίμπα».

 

Κι αρχίσατε τα εξώφυλλα, τα βίντεο κλιπ, τις φωτογραφήσεις. Φτάσατε στο πικ σας.

Αγαπημένος φίλος ήταν ο φωτογράφος ο Διαμαντόπουλος που με ειδοποιεί πως με ζητάνε για φωτογράφηση στο Playboy. Ήθελαν να κάνω γυμνό, αλλά τους έκανα αντιπρόταση: «Δεν θέλω να πληρωθώ, αλλά θα διαλέξω εγώ τις φωτογραφίες». Πρότειναν να πάμε στην Ταϊλάνδη για τη φωτογράφηση, αλλά ο Διαμαντόπουλος θυμήθηκε που είχε γίνει εκεί ένα σκανδαλάκι με την «Εμμανουέλα». Όταν του είπα πως έγραφα στο στούντιο τις «Σεϋχέλλες», πετάχτηκε: «Είσαι τελείως ηλίθια; Τι δουλειά έχουμε στην Ταϊλάνδη ενώ βγάζεις τραγούδι που λέγεται ‘’Σεϋχέλλες’’;» Πήγαμε στις Σεϋχέλλες, έγινε η φωτογράφηση και μετά είπαν από το περιοδικό: «Η μόνη που μας την έσκασε ήταν η Πωλίνα», αφού όταν διάλεξα τις φωτογραφίες, βάσει του όρου, μόνο γυμνό δεν είχανε. Μες το καταχείμωνο βγήκαν οι «Σεϋχέλλες» σε μουσική Κώστα Χαριτοδιπλωμένου, θέλω να πω δηλαδή πως το είχα στήσει ωραία το εργάκι. Τον Χαριτοδιπλωμένο τον είχα γνωρίσει από ένα δίσκο με διασκευές που συμμετείχα με το «Ροζ μπικίνι», το οποίο επίσης είχε σκίσει.

Πως σας ήρθε ένα τραγούδι για τις «Σεϋχέλλες»; Σαν να ήταν ενταγμένο στην ευμάρεια που χαρακτήριζε την τότε ελληνική κοινωνία.

Αυτή την αηδία την έλεγα εγώ συνέχεια, μόνη μου, «πάμε για τρέλες στις Σεϋχέλλες». Λέω του Χαριτοδιπλωμένου «Ρε συ Κώστα, έχω αυτό το στιχάκι, δεν του βάζεις καμιά μουσική;» Είχε κάτι που ταίριαζε και μόλις καταλήξαμε στο ύφος, φωνάξαμε τον Γιώργο Μίτσιγκα και έγραψε τα κουπλέ.  

Αληθεύει ότι με αφορμή το τραγούδι άνοιξε αεροπορική γραμμή Αθήνα – Σεϋχέλλες απευθείας;

Ναι, έτσι είναι. Σε έξι ώρες πήγαινε σερί ενώ πριν ήθελες δέκα ώρες με πολλές στάσεις. Δεν ξαναπήγα ποτέ Σεϋχέλλες, αλλά ξέρω πως σήμερα πας μέσω Ντουμπάι. Πριν κάνω το «Πους απς», δύο δίσκους μετά, μεσολαβεί η γνωριμία μου με τον Γιάννη Καραλή. Τον θεωρώ έναν απ’ τους πιο ευφυείς δημιουργούς. Κάναμε πολλά τραγούδια μαζί κι αυτός μου πρότεινε να πάρω σε ντουέτο μου τον Χρήστο Δάντη, που τον ετοίμαζε. Χρυσός έγινε αυτός ο δίσκος, ξεπέρασε τις 30.000 πωλήσεις. Στο μεταξύ, έκανα με τον Σταμάτη τα «Ταμπρούλια» και άλλα κομμάτια με τον Καρβέλα. 

Θέλω να σας πάω στο 1996 περίπου. Σας θυμάμαι σε μια τηλεοπτική εκπομπή, του Μάκη Τριανταφυλλόπουλου νομίζω. Γινόταν τότε η συναυλία διαμαρτυρίας για τον Οτζαλάν και ήσασταν εκνευρισμένη που δεν σας είχαν καλέσει. Είχατε πει επί λέξει: «Δεν ανήκουμε, βλέπεις, στην κλίκα του έντεχνου». Στη συναυλία αυτή είχαν εμφανιστεί οι πάντες, από τον Μάλαμα και τη Γαλάνη μέχρι τον Αλκίνοο Ιωαννίδη και τον Λουδοβίκο των Ανωγείων. Και σας ερωτώ: Ακούστηκαν τραγούδια Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Μαρκόπουλου κλπ. Εσείς με ποιο τραγούδι θα κάνατε τη διαμαρτυρία σας, με τις «Σεϋχέλλες» ή το «Πους απς»;

Θύμωνα μ’ όλο αυτό το διαχωρισμό των τάξεων, των κομμάτων, των χρωμάτων, των αποχρώσεων. Θα έβρισκα ένα τραγούδι που θα πήγαινε με τη συγκεκριμένη κατάσταση. Ο τρόπος ζωής ενός ανθρώπου δεν χαρακτηρίζεται από το τι ρεπερτόριο τραγουδάει. Έχει να κάνει με τη στάση ζωής του και με το πως στέκεται απέναντι στο άδικο. Δεν μπορούμε να βάζουμε καλλιτέχνες σε κουτάκια με κομματικούς τίτλους. Τα στεγανά αυτά δεν υπάρχουν σήμερα, ενώ τότε έμπαινε θέμα αν τα τραγούδια σου δεν ταίριαζαν με τα θέματα του ανθρωπισμού και της ελευθερίας. Ανέκαθεν με ενοχλούσε αυτό και θέλω να σας πω ότι πριν από εφτά χρόνια – πρόσφατα κιόλας – ακυρώθηκε μια συναυλία στην Πετρούπολη επειδή ο θεατρώνης είπε «Δεν θα την κάνουμε τη συναυλία, δεν είναι αριστεροί αυτοί». Βγήκα και τους έσφαξα με το βαμβάκι. Ποιοι είναι αυτοί που ξέρουν τα πιστεύω μας και από ποιες οικογένειες προερχόμαστε! Και συγγνώμη, αλλά επειδή εγώ είμαι και πρακτικός άνθρωπος, πίστευα πως όλοι αυτοί που κάνανε έντεχνο, θέλανε να πουλήσουν όσο και οι εμπορικοί.

Μάλλον δεν έχουν καταρριφθεί τα στεγανά. Κι εσείς είχατε τις περγαμηνές σας νωρίς – νωρίς με τον Κραουνάκη.

Είχα ταυτιστεί με τον Σταμάτη, αλλά όχι από τη «Μπιρίμπα». Κάναμε πολλές παραστάσεις, που ήταν δικό του στοίχημα. Κι εκεί ακούγαμε διάφορα: «Τι δουλειά έχει η Πωλίνα με τη Σπείρα – Σπείρα;» Μιλάμε για το 2003, ο Σταμάτης όμως ήξερε και με την επιμονή μας δουλέψαμε μαζί για έξι χρόνια. Οι παραστάσεις με τον Σταμάτη με βρήκαν ύστερα από ένα μεγάλο διάστημα αποχής, αφού μεγάλωνα τον πιτσιρικά μου και είχα αποσυρθεί απ’ όλα. Ήθελα να τον βγάλω ασπροπρόσωπο τον Σταμάτη που με εμπιστεύτηκε. Θυμάμαι που έκανα ένα βαμπίρ στις «Δουλάρες» που μου είχε γράψει. Το διαβάζαμε στο σπίτι του, αυτός θα σκηνοθετούσε, οπότε μου λέει: «Σίγουρα κάποια μαλακία θα την κάνεις. Κάντην από τώρα να δω αν θα μου αρέσει». Έβαλα εμβόλιμο ένα αλπικό τραγούδι, το «Εντελβάις» της Τζούλι Άντριους, αφού το βαμπίρ θα πήγαινε στα βουνά της Αυστρίας για σπα. Χαρακτηρίζω τον Σταμάτη τον σημαντικότερο εν ζωή Έλληνα συνθέτη.

Πότε έληξε η συνεργασία σας;

Μου γράφει το 2010 ένα άλλο καταπληκτικό νούμερο, αλλά πέσαμε στην οικονομική κρίση. Είχε θέμα τη δολοφονία Γρηγορόπουλου. Μου ανακοινώνει όμως πως θα βγει μ’ ένα πιάνο καθώς δεν βγαίνει από μπάτζετ. Στο μεταξύ, εξ αιτίας της κρίσης είχα πουλήσει ότι υπήρχε, από κοσμήματα μέχρι διάφορα πράγματα. Έχω ένα καλό, δεν δένομαι με αντικείμενα εγώ και έπρεπε να βρω ρευστό την περίοδο εκείνη. Στα τέλη του 2012 μου τηλεφωνεί η γυναίκα του σκηνοθέτη Νικόλα Τριανταφυλλίδη και μου κλείνουν ραντεβού στη Φωκίωνος Νέγρη. Μου λέει ο Τριανταφυλλίδης πως θέλει να κάνει μια συναυλία στο Gagarin – αφιέρωμα στα 80s και τα 90s. Με ρώτησε ποιους άλλους να πάρω μαζί και πρότεινα τον Μπίγαλη, που είχαμε συνεργαστεί το 1993 στο «Αχ Μαρία». Γούσταρε ο Νικόλας, το έβλεπε τελείως «American project». Καθόμασταν στα καμαρίνια του Gagarin και λέω του Μπίγαλη: «Σαν πολύ μεγάλος δεν είναι αυτός ο χώρος;» αλλά ο σαξοφωνίστας μας ενημερώνει πως γίνεται χαμός από κόσμο. Είχαμε κόψει πάνω από 800 εισιτήρια. Αφού τα’χαμε πει όλα, ο Μπίγαλης σκέφτηκε να ξαναβγεί να πει λαϊκά. Πάει να ξεκινήσει και παθαίνει κρίση η Μαρίνα, η γυναίκα του Νικόλα, αφού είχε αρχίσει να φεύγει ο κόσμος. «Κατέβασε τον τώρα» μου φωνάζει, «και ξαναπάτε το πρόγραμμα απ’ την αρχή». Από το Gagarin, μαθευτήκαμε στο «Κύτταρο» και τέλη του ίδιου χρόνου δίνουμε κι εκεί δύο παραστάσεις με τον Μπίγαλη. Ότι αναρχικό στοιχείο μπορείς να φανταστείς, ροκάδες και μοϊκάνες, ήταν από κάτω και χτυπιόντουσαν. Φώναζαν συνθήματα του στυλ «Με Μπίγαλη – Πωλίνα γαμάμε στην Αθήνα» κλπ. (γέλια) Ο πιανίστας μου, ο Δημήτρης Κίκλης, τα’χε παίξει. Όταν στη δεύτερη παράσταση είδα τραπεζάκια στο «Κύτταρο», επειδή υπήρχαν πολλές κρατήσεις, δεν μου άρεσε που θέλανε μόνο κυριλέ κόσμο. Ζήτησα να μπουν μέσα και τα μοϊκάνια που μας γούσταραν πολύ, «αυτοί μας φτιάξανε και θα τους επιτρέπεται πάντα η είσοδος στα λάιβ μας» είπα του ιδιοκτήτη!  

Ας κλείσουμε με τις πρόσφατες παραστάσεις στο «Παλλάς». Το γεμίσατε πάλι και γράφτηκαν ωραία πράγματα.

Κάποιοι συνάδελφοι της δικής μου εποχής σνόμπαραν τον τίτλο «Αφιέρωμα 80s-90s» που έμπαινε στις αφίσες των λάιβ μας όλα αυτά τα χρόνια. Εκεί ακριβώς θεωρώ ότι στηρίχθηκε η μεγάλη επιτυχία του «Παλλάς». Δεν αποποιούμαι το παρελθόν μου για κανένα λόγο και το λέω εγώ που έχω παρελθόν με Μαρίνο και Κραουνάκη. Τους έλεγα «Εσείς, λοιπόν, τι άλλο έχετε κάνει εκτός από 80s-90s;» Μας δίνει ο θεός την ευκαιρία να «ζωντανέψουμε» πάλι κι αυτοί το σνομπάρουν; Και δε μιλάω για τους συνεργάτες συναδέλφους, αλλά γενικολογώ. Το παρελθόν μας έφτασε στο σημείο να γεμίσουμε ξανά το Gagarin, το Faliro Summer Theater, το μεταλλάδικο «Eightball» της Θεσσαλονίκης και τελικά το «Παλλάς». Πάντα θυμάμαι τον Τριανταφυλλίδη, που δεν ζει πια, με την οξυδέρκεια και τη διορατικότητα του, αφού απ’ αυτόν ξεκίνησαν όλα. Η Θέμις Μαρσέλλου είχε έρθει στο «Faliro Summer Theater» και ήξερε πως το είχαμε τιγκάρει δύο φορές. Έκατσε κι έγραψε ολόκληρο σενάριο με πολύ χιούμορ και συγκίνηση. Δώσαμε σχεδόν εννιά παραστάσεις γιατί στην τελευταία χάλασε το σκηνικό και σταματήσαμε στο πρώτο μέρος. Είχαμε ένα συνεργείο δέκα ατόμων και θαύμασα τον επαγγελματισμό νέων παιδιών που κατέχουν καλά το μιούζικαλ στην Ελλάδα. Λάτρεψα αυτό το πλάσμα, τον Αργύρη Αγγέλου, και φυσικά χάρηκα τους αγαπημένους μου συναδέλφους, τον Μπίγαλη, τη Βόσσου και τη Μαντώ. 

Αντώνης Μποσκοΐτης - Πωλίνα (photo: Αγγελική Παπαϊωάννου, Μάιος 2024)

Θανάσης Τριαρίδης: «Μην αγοράζετε τα έργα μου εφόσον υπάρχουν ελεύθερα στο διαδίκτυο»

Ο Θανάσης Τριαρίδης είναι μία μοναδική περίπτωση εξαιρέσιμου συγγραφέα μέσα στην τρέχουσα λογοτεχνική – θεατρική παραγωγή. Πάνω απ’ όλα ένας άνθρωπος απολύτως συνεπής με τις ιδέες του, ακόμη κι αν κάπου ακούγεται σαν «παλαβός πάστορας», όπως επισημαίνει ο ίδιος για τον εαυτό του με χιούμορ. Τον συνάντησα με αφορμή το «Φρανκενστάιν», το νέο του έργο, που πραγματεύεται την ιδέα της δημιουργίας της ζωής μαζί μ’ αυτήν της τεχνητής νοημοσύνης και που προβλέπεται να ανέβει σύντομα στο θέατρο. Πέραν αυτού, ο Τριαρίδης δημοσιοποίησε και μερικούς στίχους του για την Ελένη Τοπαλούδη.

Γιατί γράφετε, κύριε Τριαρίδη;

Στη νεότητα μου έγραφα γιατί φοβόμουν ότι θα πεθάνω και ήθελα κάτι να μείνει από μένα. Μεγαλύτερος έγραφα και γράφω για να συμβάλουν τα γραπτά μου, βέβαια στο ελάχιστο που μπορούν να συμβάλουν τα γραπτά ενός ανθρώπου, στο να δημιουργηθεί μία ώσμωση υπέρ των ιδεών που νοηματοδοτούν τη ζωή μου. Εφόσον, όμως, κατάλαβα ότι πλέον δεν θα μείνει τίποτα από κανέναν μας, δεν γράφω για να μείνει κάτι. Οι ιδέες ωστόσο της συνύπαρξης, της αλληλεγγύης και της δικής μας χόρτασης έναντι στην πείνα των άλλων, είναι αυτές που εγώ βρίσκω νόημα. Ίσως έτσι μπορέσω να συναντηθώ με πέντε αναγνώστες κι όταν λέω πέντε, το εννοώ, δεν θέλω παραπάνω. Πέντε καλοί αναγνώστες είναι πολύ σημαντικό για μένα.

Αλήθεια το λέτε;

Ναι, πέντε, αλλά πέντε καλοί, όπως είπα.

Είναι ειλικρινές απ’ την πλευρά σας αφού τα έργα σας κυκλοφορούν ελεύθερα στο διαδίκτυο δίχως δικαιώματα. Δηλαδή αν εγώ μεθαύριο θελήσω να ανεβάσω ένα έργο σας, θα το πάρω και δεν θα σας ρωτήσω καν;

Ναι, ακριβώς.

Απλά θα μπει το «ένα έργο του Θανάση Τριαρίδη».

Ούτε «του Θανάση Τριαρίδη»! Το μόνο, το οποίο με νοιάζει, είναι αν πάρεις ένα έργο και το παίξεις σε μια πόλη, να μην το παίζει και κάποιος άλλος και παρεξηγηθεί. Να έχετε συνεννοηθεί από πριν δηλαδή. Καθόλου δε θέλω να γράφεται το όνομα μου. Ένα έργο μου, για να το διαλέξεις ανάμεσα σε τόσα αριστουργήματα που υπάρχουν, σημαίνει ότι με κάτι επικοινώνησες. Αυτό για μένα από μόνο του είναι ο σκοπός της γραφής. Όχι η παράσταση, αφού αυτή μπορεί και να μη γίνει. Ούτε η καλή ή η ακριβή παράσταση. Τι θα πει καλή παράσταση; Δεν με νοιάζει καθόλου αυτό!

Είναι μία αιρετική άποψη όπως κι αν το δεις. Πρέπει να σας πω ότι συμβαίνει κάτι παράδοξο με την περίπτωση σας: Πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν τον συγγραφέα Τριαρίδη ακόμη και μην έχοντας διαβάσει έργα του.

Συμβαίνει αυτό. Ίσως να έχω γίνει και λίγο μόδα που αυτό δεν είναι καλό. Σκέφτομαι ώρες – ώρες πως κάποιος διαβάζει και ανεβάζει τα έργα μου, επειδή είμαι στη μόδα, και όχι επειδή του δημιουργούν ένταση οι ιδέες των έργων μου. Και θα σας πω κάτι άλλο: Όλοι ονειρεύονται ένα τεράστιο θέατρο που θα τους κάνει μια φοβερή παραγωγή με πολύ μεγάλους ηθοποιούς, ει δυνατόν με τον Ίαν Μακ Κέλεν. Πιστεύω πως το 2050 θα γίνει το ολοκαύτωμα των πεινασμένων της γης, που θα ξεκινήσει από εμάς, την ελίτ του δυτικού κόσμου. Ένα νέο παιδί 25 ετών σήμερα, τότε θα’ναι στα 50 του, άρα αυτό το παιδί μ’ ενδιαφέρει πιο πολύ και όχι ένα μαρμάρινο θέατρο με τον μεγαλοπαραγωγό και τις μεγάλες σκάλες. Είμαστε αμφότεροι σε μια ηλικία που όποιο ακριβό ρούχο και να θέλαμε, το πήραμε και τελικά δεν μας άρεσε και όποιο ακριβό φαγητό ήταν να φάμε, το φάγαμε και δεν μας άρεσε. Είμαστε στις καντίνες εμείς.

Στην πρόσφατη Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης, παρουσιάσατε το νέο σας βιβλίο, στο οποίο καταπιάνεστε με τη δημιουργία της ζωής, αλλά και την διαβόητη τεχνητή νοημοσύνη.

Ο πρωταγωνιστής του έργου είναι γεννημένος το 1991, όταν δηλαδή εγώ ήμουν 21 ετών. Το έργο διαδραματίζεται στο 2038, παντού θα λέγαμε, ξεκινώντας από μία σύνδεση μεταξύ Αγγλίας και Ιρλανδίας για να συνεχιστεί στον Βόρειο Πόλο, στις Πυραμίδες, στον Πύργο του Άιφελ, όπου θες, όπως και η ζωή μας. Σκέφτομαι, ξέρετε, ότι ένα παιδί που ανατινάζεται σήμερα στη Γάζα, εξυπηρετεί ένα ντόμινο συμφερόντων, διότι η ακροδεξιά του Ισραήλ και η Χαμάς είναι μίσθαρνα όργανα πολυεθνικών και αυτό σας το υπογράφω! Η τέχνη πρέπει να καταγράψει την αντίδραση απέναντι σ’ όλο αυτό! Όταν έγραψα το πρώτο μου έργο, ήρωες ήταν ένα ζευγάρι μέσα σ’ ένα δωμάτιο και συγκεκριμένα ο άνδρας που δεν μπορούσε να κάνει έρωτα με τη γυναίκα που αγαπούσε, νιώθοντας πως αν διεισδύσει μέσα της θα την τραυματίσει. Μετά από χρόνια βρέθηκα στην Αιθιοπία. Είχα πάει στο πλαίσιο διακρατικής υιοθεσίας της μεγάλης μου κόρης, που τώρα είναι οκτώ ετών. Το βράδυ μιλούσα στο viber με την Ελλάδα. Οι άνθρωποι στην Αντίς Αμπέμπα κείτονταν στους δρόμους και το πρωί δεν ξέρανε αν θα δουν το επόμενο βράδυ. Τα δε εγκαταλειμμένα μωρά τα είχαν μέσα σε κουτιά παπουτσιών με τα ορφανοτροφεία να είναι νάιλον παράγκες. Μέσα σ’ όλο αυτό τον πάτο του καζανιού του κόσμου, σκεφτόμουν ποιον ενδιέφερε το πρώτο μου έργο. Μου λέγανε «Πάμε καλά, σήμερα είχαμε 61 θεατές» και εγώ αναρωτιόμουν: Ποιος είμαι, που ζω, ποια είναι η πραγματικότητα μου; Δεν έχουμε καταλάβει μάλλον ότι αυτή τη στιγμή που μιλάμε δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν τρεχούμενο νερό.

Η αποδοχή του πρώτου έργου σας εξέπληξε και εσάς τον ίδιο, απ’ ότι καταλαβαίνω.

Με εξέπληξε γενικότερα η εμπλοκή με το θέατρο. Όταν τελείωσα με την κοινωνική αποστολή μου, τη δικηγορία, μια και ο πατέρας μου ήταν δικηγόρος, ένιωθα ότι ανέκαθεν αγαπούσα τον κόσμο του βιβλίου σε κάθε μορφή αφήγησης. Τα θεατρικά έργα τα διάβαζα ως βιβλία και ξαφνικά, στα 40 μου, με αποδέχτηκε ο κόσμος του θεάτρου, ενώ αυτός του βιβλίου, με θεωρούσε κυριολεκτικά τρελό. Λέγανε για μένα: «Το παιδί έχει γνώσεις, αλλά είναι τρελό. Κρίμα». Ο κόσμος στο θέατρο πάλι μ’ όλη αυτή την ελαφρομυαλιά του και με το εφήμερο που κουβαλάει η θεατρική πράξη, αγκάλιασε τα κείμενα μου και τότε και τώρα.

Νομίζω πως ο χώρος του βιβλίου είναι ανταγωνιστικός, πιο πολύ απ’ αυτόν των θεατρικών συγγραφέων.

Ο κόσμος του βιβλίου είναι απλά πιο συντηρητικά καμωμένος, ενώ ο κόσμος του θεάτρου, επειδή αναζητά συνεχώς το καινούργιο, είναι και πιο ανοιχτός. Μου δόθηκε η ευκαιρία να υπάρξουν ανταμώματα μέσα απ’ τα κείμενα μου και να ξέρετε ότι καμιά φορά, μέσα από μια παράσταση που δεν πήγε καλά, αναπτύσσεις σχέσεις ζωής. Εγώ μόνο τέτοιες σχέσεις αναπτύσσω. Δεν μ’ ενδιαφέρουν τα 4.000 ή τα 12.000 εισιτήρια – λεφτά δεν παίρνω ούτε απ’ τα βιβλία, ούτε απ’ τις παραστάσεις.

Δηλαδή δεν εισπράττετε συγγραφικά δικαιώματα;

Όχι, έχω παραιτηθεί απ’ όλα τα δικαιώματα. Καλό είναι όμως να πούμε πως τα δικαιώματα δεν είναι και τόσο μεγάλα στην Ελλάδα, οπότε μπορεί, αν ζούσα στον αγγλόφωνο κόσμο, να έμπαινε μέσα μου ο δαίμονας του καπιταλισμού και να με διέφθειρε. Κάνω άλλα πράγματα για να βιοποριστώ, κάνω τον ξεναγό, διδάσκω. Ούτε καν λέω ότι «χαρίζω» τα έργα μου, αφού το «χαρίζω» σημαίνει ότι έχω κάτι που μου ανήκει και το προσφέρω. Ούτε καν αυτό! Μου λένε «Σας ευχαριστούμε γι’ αυτό που μας δώσατε» και απαντάω: «Σας ευχαριστώ για το χρόνο που διαθέσατε για να το διαβάσετε».

Έτσι ήσασταν απ’ την πρώτη στιγμή που γράψατε μία θεατρική πράξη;

Ναι, έτσι. Η ποίηση, ας πούμε, έχει βρει μία μεγάλη διέξοδο στο διαδίκτυο, διότι και ο Καβάφης τι έκανε; Τα φυλλάδια που μοίραζε, ήταν τα email της εποχής του. Έγραφε ένα ποίημα και το μοίραζε σε φυλλάδια στους φίλους του. Πέθανε και δεν πρόλαβε να εκδώσει ούτε ένα βιβλίο. Ε, σήμερα λοιπόν ο Καβάφης θα βρισκόταν σε μια γωνιά του διαδικτύου.

Ο «Φρανκενστάιν» σας ήταν να γίνει παράσταση που τελικά δεν έγινε;

Είχε συζητηθεί να γίνει παράσταση, όντως, αλλά τώρα συζητιέται εκ νέου και σχεδόν έχει κλείσει. Βγήκε αρχικά σε βιβλίο κι εγώ να ξέρετε δεν εισπράττω ούτε απ’ τις πωλήσεις των βιβλίων μου. Τα βιβλία μου δεν πουλάνε και πολύ, μάλλον γιατί υπάρχουν όλα στο διαδίκτυο. Πήρα χρήματα με την εκκαθάριση του πρώτου βιβλίου μου, γιατί μου ζήτησαν τραπεζικό λογαριασμό από λογιστήριο.

Είστε λίγο αναρχικός, κύριε Τριαρίδη;

Αναρχικός είναι τίτλος τιμής! Δυστυχώς δεν είμαι, γιατί δεν αρκεί μόνο να πρεσβεύεις μια ιδεολογία, αλλά και να ζεις συνεπώς απέναντι της.

Εσείς χαρίζετε τα βιβλία σας, ο Νικόλας Άσιμος όμως πουλούσε τα τραγούδια του στο δρόμο.

Υπήρξαν φάσεις στη ζωή του Άσιμου που ήταν όντως αναρχικός και εγώ νιώθω πολύ πιο συμβιβασμένος. Ο Άσιμος  ήταν ίσως ο μόνος κατ’ ουσίαν αναρχικός καλλιτέχνης που είχαμε στην Ελλάδα. Όλοι οι άλλοι φλέρταραν, κάποιοι πολύ βαθιά, εκείνος ήταν ο ένας και μόνος!

Μα κι εσείς έξω απ’ την εμπορευματοποίηση της τέχνης σας δεν μείνατε συνειδητά;

Ως προς αυτό, δεν με διέφθειρε το χρήμα, διότι δεν ήταν και πάρα πολύ. Δεν απαρνήθηκα, εννοώ, όλο το χρυσάφι του κόσμου. Το διακύβευμα δεν ήταν μεγάλο. Πίσω απ’ όλα αυτά ίσως κρύβεται και μια μορφή ναρκισσισμού ή εγωπάθειας.

Συνήθως ο ναρκισσισμός δεν αφήνει τους ανθρώπους να ταλαιπωρούνται. Αν δεν είστε δηλαδή ευκατάστατος, τότε είστε αναρχικός ερήμην σας.

Είμαι ο φτωχότερος άνθρωπος των ανθρώπων που γνωρίζω. Δεν έχω κανένα ακίνητο, έχω μηδενικό Ε9 και ένα σπίτι, που κληρονόμησα, το μετάφερα στα παιδιά μου από τον πρώτο μου γάμο. Δεν έχω τίποτα τώρα, εκεί που άλλοι έχουν ένα κτήμα ή ένα σπίτι στο χωριό εξ ημισείας με την αδερφή τους. Όταν ήρθε η πανδημία, στην τράπεζα είχα 120 ευρώ. Αν φύγω ξαφνικά από τη ζωή, υπάρχουν αποθέματα στη Χαρούλα, τη σύζυγο μου, για περίπου είκοσι μέρες. Δεν με στενοχωρεί αυτό, καθόλου.

Κανένα θέμα εφόσον τη στάση σας ενστερνίζονται και οι δικοί σας άνθρωποι.

Μα, έτσι με διάλεξαν κιόλας.

Έχετε έντονη ακτιβιστική δραστηριότητα και από παλιότερα με το θέμα των ρομά.

Δεν μ’ αρέσει καθόλου ο Παλαμάς, τον θεωρώ ξεπερασμένο και εθνικιστή, υπήρξε όμως στην ποίηση του ένας πολύ ιδιαίτερος ουμανισμός, που τον οδήγησε να γράψει το εξής: «Στο τέλος ντρέπομαι για τη ζέστα μου και για την αρχοντιά μου». Αυτός ο στίχος του Παλαμά είναι μια βάση για μας, τους ανθρώπους του δυτικού κόσμου. Θυμάμαι παιδιά που μας έβαζε η μάνα μου να κάνουμε μπάνιο κάθε Κυριακή. Σήμερα οι άνθρωποι κάνουν μπάνιο κάθε μέρα. Τα παλιότερα χρόνια, στον 18^ο αιώνα, οι άνθρωποι έκαναν μπάνιο μόνο όταν παντρεύονταν ή σε πολύ ειδικές περιπτώσεις. Δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι είναι σήμερα χωρίς νερό, όπως είπαμε, και η Αργκάνε, η κόρη μας, το πρώτο μπάνιο της ζωής της το έκανε σε ηλικία οχτώ μηνών, όταν το δικαστήριο της διακρατικής υιοθεσίας μας την έδωσε και την πήγαμε στο ξενοδοχείο. Μέχρι τότε έπλεναν όλα τα μωρά μ’ ένα βρεγμένο κουρελάκι. Τα συγκάμματα της Αργκάνε ήταν μέχρι τον αστράγαλο! Τα εγκαταλειμμένα παιδιά στην υποσαχάρια Αφρική φτάνουν τα 47 εκατομμύρια, ενώ σ’ όλο τον κόσμο αγγίζουν το νούμερο των 170 εκατομμυρίων. Εκεί, ναι, ντρέπομαι για τη ζέστα μου και για την αρχοντιά μου. Όλοι με τον θερμοσίφωνα, η γενιά η δική μου μεγαλωμένη με το όνειρο να αποκτήσει τζακούζι. Θυμάμαι το όραμα των συμφοιτητών μου για να κάνουν ένα γάμο γύρω στα 30 τους και να κάνουν ένα δικό τους σπίτι με τζακούζι. Αυτή είναι η ζωή και κάποιοι πρέπει να μιλάνε και για όλα αυτά. Ξέρω πως είναι λίγο παλιοκαιρίσιο.

Δεν είναι παλιοκαιρίσιο καθόλου, απλά τα τελευταία χρόνια τέτοιες ιδέες αλτρουισμού έχουν δαιμονοποιηθεί. Βλέπουμε κορυφαίους καλλιτέχνες να είναι τρομερά απολιτίκ και να μην παίρνουν θέση για τίποτα. Δεν το μπορώ αυτό.

Ούτε κι εγώ το μπορώ. Βλέπω μεγάλα αναγνωρισμένα ταλέντα να κάνουν πράγματα, που δεν θα τα είχαν καμία ανάγκη. Τα δισέγγονα αυτωνών θα ζήσουν, τα παιδιά της Αφρικής όχι. Το χειρότερο είναι πως τα δικά μας παιδιά το 2050 ή το 2060 θα ζήσουν την εποχή που θα στέλνουν ηλεκτροβιολογικά όπλα για να αφανίσουν τους πεινασμένους του Χαρτούμ και του Ναϊρόμπι που θα θέλουν να ανέβουν. Ούτε καν τα δελτία ειδήσεων θα απασχολήσει το θέμα. Θα υπάρξει ένα ολοκαύτωμα ενάμισι δισεκατομμυρίου ανθρώπων κι ας ακούγομαι τώρα σαν παλαβός πάστορας. Κάπως αλλιώς θα πούμε την αιτία που πέθαναν για να μην πούμε ότι τους σκοτώσαμε. Στο «Φρανκενστάιν» μέσω των τεχνητών νευροδιαβιβαστών, που ετοιμάζονται ήδη, ετοιμάζεται και ο λεγόμενος «Homo Deus», δηλαδή ο Υπεράνθρωπος του Νίτσε. Έγραψε και ο Χαράρι βιβλίο γι’ αυτό, δε λέω κάτι δικό μου πρωτότυπο. Ο Υπεράνθρωπος θα είναι αθάνατος, έχοντας τη δυνατότητα να αναπλάθει τα κύτταρα του και ως πυρηνική του αποστολή θα’ναι να κάνει στον άνθρωπο ότι έκανε και αυτός στα κατοικίδια ζώα. Τα στείρωσε, τους έβαλε λουρί και τα έκλεισε στα διαμερίσματα. Τα υπόλοιπα τα αναπαράγει για να βγάλει κρέας και γάλα στις φάρμες, εκεί που γίνεται το ολοκαύτωμα των ζώων. Κάτι τέτοιο έρχεται, μια απανθρωποποίηση του ανθρώπου!

Το 2022 αρνηθήκατε την ένταξη της ποιητικής συλλογής σας στις Βραχείες Λίστες για το Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Είχατε στείλει και σχετική δημόσια επιστολή.

Δάσκαλος σ’ αυτό ήταν ο Χριστιανόπουλος και, πιστέψτε με, δε θέλει πολλά κότσια. «Δάσκαλοι» μου σ’ αυτό ήταν ο Παλαμάς με το ποίημα του, που σας είπα, και ο Χριστιανόπουλος με τ’ άλλο ποίημα, το «Ενός λεπτού σιγή». Στη δήλωση που έκανα τότε, είχα κατά νου μου τον Χριστιανόπουλο, του οποίου μάλιστα την κριτική είχα υποστεί. Ότι δικό μου διάβαζε, μετά με κάθιζε απέναντι του και με έκραζε. Θυμάμαι πως ήμουν 19 ετών και μου είπε «Τι πορδίτσες γράψατε κι εσείς, πόσων χρονών είστε; Βαράτε ακόμα μαλακία; Να βγάλετε περιοδικό όταν σταματήσετε τη μαλακία. Εγώ έβγαλα τη ‘’Διαγώνιο’’ στα 27 μου». Έτσι πήγαινε η σχέση μας για μία εικοσαετία, πιστεύω όμως ότι με συμπαθούσε, διότι όποτε γινόταν κάποια ομιλία, ερχόταν και με έβρισκε. Συνέχιζε να λέει τα δικά του, ίσως γιατί ήξερε πόσο θαύμαζα τα ποιήματα του.

Άρα πάλι δεν αποδίδετε σημαντικότητα στην κίνηση να αρνηθείτε μια ενδεχόμενη βράβευση.

Ίσα – ίσα που σκέφτηκα να μην την κάνω την κίνηση, γιατί τη θεωρούσα τρομερά εύκολη. Τι βραβείο να θέλω όταν το κράτος αυτό κάνει pushbacks, δηλαδή φόνους στη θάλασσα; Ο Ιάσονας Αποστολόπουλος, όντας στην πρώτη γραμμή, είναι ένας σπουδαίος άνθρωπος και η μαρτυρία του δεν είναι σχολιαστική, όπως η δική μου. Ο Ιάσονας μεταφέρει το γεγονός, είναι μάρτυς του γεγονότος. Όταν έγινε η ιστορία με το κοριτσάκι στη νησίδα του Έβρου, το θάνατο του οποίου διέψευσαν και κατάφεραν να το μεταδώσουν στην κοινή γνώμη, εγώ έγραψα τότε «όταν σας πείσουν γι’ αυτό, έρχεται η επόμενη εκατόμβη». Και ήρθε! Η FRONTEX λέει ότι τους σκότωσαν στην Πύλο. Πήραν το πλοίο και το άφησαν να βουλιάξει κατά τη ρυμούλκηση. Ή το βούλιαξαν κιόλας. Κι εδώ είχαμε 650 άτομα μέσα στο «Adriana», όχι 50, όπως στη Λαμπεντούζα. Βάλανε τον κόσμο στα αμπάρια και τον πνίξανε. Το μισό έγκλημα ας πούμε ότι έγινε από το λιμενικό. Το άλλο μισό έγινε απ’ όλους εμάς που φάγαμε το ότι ήταν ψέμα το κορίτσι του Έβρου. Όταν μετά στις εκλογές, η διαφορά του Μητσοτάκη πήγε στις 25 μονάδες, τα πράγματα έγιναν σκούρα. Αν θυμάστε, τη μέρα των εκλογών ο Μητσοτάκης βγήκε στην Αμανπούρ για να πει ότι κέρδισε τις εκλογές κι εκείνη τον έκανε κόσκινο. Η Αμανπούρ εκμεταλλευόμενη το γεγονός ότι τον είχε απέναντι της, τον διέσυρε διεθνώς τον Μητσοτάκη. Κι αυτός δεν είχε απέναντι του τα τσιράκια του να κάνει ότι θέλει. Μετά σκεφτείτε ότι έγιναν 37 διασώσεις μέσα σ’ ένα μήνα. Αυτό σημαίνει πως η Αμανπούρ που έκανε καλά τη δουλειά της στο συγκεκριμένο σημείο προσέφερε κάτι! Σκεφτείτε, λοιπόν, οι Έλληνες διανοούμενοι και δημοσιογράφοι να είχαν ξεσηκωθεί από πριν – δεν θα γινόταν το ναυάγιο του «Adriana»! Όσο εμείς σιωπούμε, τόσο πιο πολλά πτώματα θα μαζέψουμε. Αν ο Λάνθιμος κάνει την επόμενη ταινία του για τα pushbacks, πιστέψτε με, θα μειωθούν. Αν κάνει όμως την ιστορία ενός τύπου αυνανίζονται αντάμα με την κοπέλα του μέσα σ’ ένα διαμέρισμα, τότε προφανώς στρώνεται ένα χαλί. Δεν κατηγορώ τους καλλιτέχνες…Αλλά ξέρετε κάτι; Τους κατηγορώ και τους κατηγορώ και ευθέως! Η σιωπή είναι συνενοχή και όλοι αυτοί είναι μορφωμένοι άνθρωποι. Κάποτε μου είπε κάποιος «Ξέρεις, εγώ έχω το προσωπικό μου όραμα και όχι το δικό σου γκαϊλέ». Ωραία, μην τον έχεις το δικό μου γκαϊλέ, αλλά τότε θα ακούσεις και την κριτική μου, δε θα σου περάσει έτσι.

Από που είναι η καταγωγή σας;

Από τη Θεσσαλονίκη είμαι, αλλά η οικογένεια μου είναι πρόσφυγες από τη Θράκη και τη Μικρασία με καταγωγή από το Κιλκίς. Η Θεσσαλονίκη ως φασιστούπολη περιοπής έχει αλωθεί απ’ όλους κι αυτό μ’ έκανε μοιραία να ενεργοποιήσω αντανακλαστικά. Γεννήθηκα μέσα στο Ιπποκράτειο, που είχε ναζιστική ονομασία, αφού επρόκειτο για το εβραϊκό νοσοκομείο «Χιρς», του οποίου οι Ναζί άλλαξαν το όνομα όταν μάζεψαν τους Εβραίους. Οι Ναζί δικάστηκαν στη Νυρεμβέργη, αλλά η ναζιστική ονομασία παρέμεινε. Αυτή είναι η Θεσσαλονίκη, τόσο απλά.

Έχει όμως ένα κύκλο διανοουμένων η Θεσσαλονίκη σήμερα.

Ναι, αλλά η αντίσταση γίνεται από μία κοινωνία που μορφώνεται, όχι από μεμονωμένους ανθρώπους. Ζω καλά σημαίνει ζω με αλληλεγγύη. Αν δε σε πληγώνει η εικόνα του ανέστιου, τότε το παιχνίδι είναι χαμένο. Η δικιά μας δουλειά είναι να δημιουργήσουμε μια ηθική αντιπρόταση ώστε να πληγώνονται οι άλλοι από την εικόνα των ανέστιων.

Στοχεύετε δηλαδή δια των έργων σας στον εξανθρωπισμό των άλλων.

Ακριβώς και υπήρξε ένας συγγραφέας, όχι Έλληνας, που το έκανε! Ο Ουγκό έβαλε στην «Παναγία των Παρισίων» ένα παιδί με σύνδρομο Ντάουν και το έκανε πρωταγωνιστή του αιώνα του, όχι μόνο του βιβλίου του. Σήμερα τον Κουασιμόδο θα τον «ρίχνανε» στον προγεννητικό έλεγχο, όπως είχα κάνει κι εγώ με τα βιολογικά παιδιά μου. Αυτός ο τεράστιος συγγραφέας στα 1831, παρακαλώ, έδωσε στον Κουασιμόδο τη μεγαλύτερη εκκλησία της Ευρώπης. Όλες οι εφημερίδες του κόσμου, όταν έπιασε φωτιά η Νοτρ Νταμ, έβαλαν σκίτσο τον Κουασιμόδο να κλαίει. Στους «Αθλίους» πάλι ο ίδιος συγγραφέας μίλησε για τις πουτάνες και τα χαμίνια! Αν το έκανε ένας, σημαίνει ότι υπάρχουν κι άλλοι για να το κάνουν μελλοντικά.

Όλη αυτή την ευαισθησία, που θα χαρακτηρίζαμε υπερευαισθησία, από ποια ηλικία την αποκτήσατε;

Σταθμοί ήταν τα βιβλία, όταν διάβασα τον Ουγκό, τον Βερν στα 13 μου.

Μπαίνοντας στην εφηβεία, δεν σας δυσκόλεψε στην επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους;

Όχι, δεν νομίζω να με δυσκόλεψε. Πολύ γρήγορα άρχισα να κάνω παρέα με ανθρώπους που κοινωνούσαμε αυτές τις ιδέες. Έχασα ανθρώπους και ευκαιρίες για μένα, αλλά είμαστε με τα καλά μας τώρα; Αν δεχόμουν ένα βραβείο, θα έπρεπε μετά να απολογηθώ γιατί το έκανα. Ή να έπαιρνα μια επιχορηγούμενη παράσταση; Να την κάνω τι; Αφού το θέατρο που κάνω εγώ πρεσβεύει ότι πρέπει να το κάνουμε με τα ρούχα μας και μοιραζόμενοι στις πρόβες ένα καρβέλι ψωμί. Το άλλο δεν μ’ αρέσει, δεν παράγει την τέχνη, στην οποία εγώ προσδοκώ και προσβλέπω.

Είστε ικανός να λέτε στους αναγνώστες σας να μην αγοράζουν τα βιβλία σας!

Το λέω ήδη! «Μην το αγοράσετε, αφού θα το βρείτε στο διαδίκτυο» και το λέω δίπλα στον εκδότη, που έχει ρίξει και λεφτά ο άνθρωπος. Κερδίζεις φίλους, ανταμώματα και ένα νόημα στη ζωή.

Το έχετε βρει εσείς το νόημα της ζωής;

Όταν έχεις ένα σκοπό, είναι μια μορφή νοήματος. Εγώ είμαι πια 54 ετών και 121 κιλά, οπότε το μόνο που μ’ ενδιαφέρει είναι η δημιουργία μιας ώσμωσης και να ανταμωθούμε, έχοντας την έγνοια του διπλανού μας. Η δικιά μας γενιά είναι κυβέρνηση και πρέπει όλοι να ντρεπόμαστε για τα κρίματα μας.

* Η συνέντευξη με τον Θανάση Τριαρίδη πραγματοποιήθηκε στο «Καφέ των Ποιητών» της πλατείας Βικτωρίας στις 14 Μαΐου 2024

Η Ευγενία Συριώτη σε μία σπάνια συνέντευξη - αποτίμηση της ζωής της

Την ήθελα εδώ και χρόνια αυτή τη συνέντευξη. Την Ευγενία Συριώτη την είχα πετύχει προ 10ετίας περίπου στον Παρνασσό της πλατείας Καρύτση και είχαμε ανταλλάξει δυο λόγια. Χαθήκαμε έπειτα. Σκεφτόμουν «Μεγάλη γυναίκα είναι, καλύτερα να μην την ενοχλήσω». Ώσπου πριν ενάμισι μήνα ανέβασα στο facebook μία παλιά ηχογράφηση της και τα like άρχισαν να πέφτουν βροχή. Ο Σταμάτης Κραουνάκης επικοινώνησε μαζί μου: «Θες τη Συριώτη για συνέντευξη; Θα σ' το κανονίσω εγώ»! Και, όντως, ο Σταμάτης το κανόνισε και πάντα θα τον ευγνωμονώ γι' αυτό. Έτσι, δεν πέρασαν πολλές μέρες και βρέθηκα στο σπίτι της Συριώτη στα Ιλίσια να συζητάμε σαν δύο καλοί φίλοι χρόνων. Με εντυπωσίασε με το χιούμορ, την εξομολογητική της διάθεση, την τόλμη στο λόγο της κυρίως όμως με την πνευματική της διαύγεια. Η Συριώτη, βλέπεις, είναι 89 ετών και δεν τα κρύβει τα χρόνια της. Απολαύστε λοιπόν την αφήγηση της ζωής της και ανυπομονώ να την ξανασυναντήσω σε εκείνο το πριβέ κονσέρτο στην οικία της που μου έταξε! 

Τελικά το όνομα σας είναι Συριώτη ή Βάλβη, όπως αναγραφόταν στους «Όρνιθες» του Χατζιδάκι;

Συριώτη είναι. Βάλβη ήταν το όνομα της μητέρας μου. Ήμουν μαθήτρια στο Ωδείο Αθηνών του Φαραντάτου, που ήταν πολύ αυστηρός και δεν ήθελε να τραγουδάω, αλλά να είμαι μόνο πιανίστα. Τότε είχα μόλις γνωρίσει τον Χατζιδάκι, που μου πρότεινε να είμαι η Αηδόνα στους «Όρνιθες». Αυτός μου πρότεινε να βάλω άλλο όνομα κι έτσι δανείστηκα αυτό της μάνας μου.

Από που κατάγεστε;

Ο πατέρας μου ήταν απ’ τη Χίο και τα Ψαρά και η μάνα μου από το Μεσολόγγι και τα Σφακιά της Κρήτης.

Εμπεριέχετε πολύ τη θάλασσα.

Όλη τη θάλασσα, ναι! Ο Κωστής Παλαμάς ήταν θείος της μητέρας μου, αφού είχε παντρευτεί την αδερφή του παππού μου. Λεγόταν Μαρία Βάλβη. Εξ αίματος συγγενείς ήμασταν με τον Λάμπρο Πορφύρα, αφού αυτός, ο Πικιώνης και ο πατέρας μου ήταν τριών αδερφών παιδιά. Ο πατέρας μου ήταν διευθυντής στο «Βήμα», τους άλλους θα τους γνωρίζετε. Εξ αγχιστείας συγγενής μας, απ’ τη μεριά της μάνας μου, ήταν και ο Γιάννης Τσαρούχης. Ερχόταν σπίτι ο Τσαρούχης, τρώγαμε μαζί και σεβόταν πολύ τον Πικιώνη. Μια μέρα ήρθε ο θείος ο Πικιώνης, που μ’ αγαπούσε πολύ: «Πάμε να δούμε την έκθεση του Γιάννη;» Είχε έκθεση τότε ο Τσαρούχης με τα πορτραίτα των ναυτών με τα διάφορα στεφάνια που τους είχε «φορέσει». Πήγαμε στη γκαλερί «Ζουμπουλάκη» και ο Τσαρούχης περίμενε όλο αγωνία τη γνώμη του Πικιώνη. Ο οποίος Πικιώνης δεν πολυμίλαγε. «Αυτό το κόκκινο…» είπε του Τσαρούχη χωρίς τίποτα άλλο. «Γιατί δεν του είπες και κάτι άλλο που περίμενε για τη γνώμη σου; Τι ήταν αυτό το κόκκινο που σχολίασες;» ρώτησα εγώ όταν φύγαμε. Και μου απάντησε: «Ξέρει αυτός».

Μεγαλώσατε, επομένως, ανάμεσα σε διανοούμενους, ποιητές, εικαστικούς και συνθέτες.

Ακριβώς. Φίλοι του μπαμπά ήταν ο Ψαθάς και ο Ρούσσος. Κάθε παραμονή Χριστουγέννων ερχόντουσαν εδώ στη γιορτή μου και τους έπαιζα πιάνο. Ο μπαμπάς μου με είχε περί πολλού, με θαύμαζε. Όταν τελείωσα το κολέγιο κι έγραψα μόνη μου τον αποχαιρετιστήριο λόγο, ήρθε ο Παπανούτσος και μου τον διόρθωσε. Πιανίστα ήταν και η μητέρα μου. Έχω κι έναν αδερφό, τον Αντώνη, που ζει ακόμη, δυόμισι χρόνια μεγαλύτερο μου. Αυτός έφυγε στην Αμερική από 19 χρονών και έζησε εκεί. Ήταν αυτός που έφτιαξε τους πρώτους μαθηματικούς υπολογισμούς ώστε να ανέβαινε το «Κολούμπια» στο διάστημα. Διάσημος ο Αντώνης Συριώτης στην Αμερική!

Ήσασταν δύο «επιτυχημένα» παιδιά στη ζωή σας, να το πούμε έτσι.

Πετυχημένα, αγαπημένα, με πολλή αγάπη απ’ τους γονείς. Πλούσιοι όχι, ένα μισθό είχε ο μπαμπάς μου, αλλά λόγω της θέσης του είχαμε δωρεάν προσκλήσεις για όλα τα θεάματα. Εγώ έβλεπα θέατρο από δέκα χρονών, είδα τους πάντες απ’ την Παξινού κι έπειτα, όχι όμως και τον Βεάκη. Ίσως γι’ αυτό «έχω» όλο το θέατρο, αφού και ο Κουν ανέβαζε τα πάντα τότε.

Πότε γνωρίσατε τον Χατζιδάκι;

Είμαι γεννημένη το 1935 και στα 25 μου συνάντησα τον Μάνο, άρα μιλάμε για το 1960. Δεν είχα τελειώσει το Ωδείο και ακόμη σπούδαζα τραγούδι. Στο «Καίσαρ και Κλεοπάτρα», λίγο αργότερα, ο Μάνος δεν ήθελε να βάλει τη Μούσχουρη να τραγουδήσει. Δεν ήθελε να είναι στο δίσκο ούτε η Μούσχουρη, ούτε η Βουγιουκλάκη. Τότε συνεργαζόταν με την Έλλη Νικολαΐδου στις χορωδίες, η οποία ήταν δασκάλα μου στο Ωδείο Αθηνών και με πίστευε. Αυτή με πήγε στον Χατζιδάκι και μ’ άκουσε. «Δεν θα πάρει είδηση ο Φαραντάτος που θα τραγουδήσεις, αφού θα γράψουμε στο στούντιο της Columbia» μου είπε και, όντως, πήγαμε. Την πρώτη στιγμή ο Μάνος με αγνόησε, με άφησε στην άκρη, ενώ του’ χε μιλήσει η Νικολαΐδη. Εγώ πάλι, επειδή ήξερα τον ηχολήπτη, ανέβηκα πάνω στο διάλειμμα και του ζήτησα να τραγουδήσω κάτι και να με ηχογραφήσει. Εκεί ήταν και ο Ζαμπέτας, που όλο τον διόρθωνε ο Μάνος, αφού έκανε τα δικά του. Τραγουδάω τελικά ένα κομμάτι λίντερ και τη «Συννεφιασμένη Κυριακή» μόνη μου στο πιάνο. Όταν τα άκουσε ο Μάνος, γύρισε και μου είπε: «Εσύ τραγουδάς; Α, μ’ ενδιαφέρεις»! Είχε λατρεία στην κλασική μουσική και απωθημένο που δεν τη σπούδασε σε αντίθεση με τον Θεοδωράκη που έφυγε νωρίς στο Παρίσι για σπουδές. Όταν μετά από χρόνια ρώτησα τον Χατζιδάκι, «Τι σου άρεσε, βρε Μάνο, σε μένα;», μου απάντησε: «Το ότι είχες άποψη στο πως είπες το τραγούδι του Τσιτσάνη! Μην αφήσεις ποτέ την κλασική μουσική»!

Τι θυμάστε από τους «Όρνιθες» στο Ηρώδειο;

Ήταν η πρώτη φορά που τραγούδησα μπροστά σε κόσμο στο Ηρώδειο. Σαν τσαμπιά από σταφύλια κρέμονταν οι άνθρωποι. Ανέβηκα πάνω σ’ ένα βάθρο και έτρεμα. Ο Μάνος σχολίαζε πως άμα υπήρχε κενός χώρος από κάτω, εκεί μέσα θα έμπαινα απ’ το τρακ μου. Ο Μάνος μας ήθελε να τραγουδάμε σαν να ήμασταν ακόμη ένα όργανο στην ορχήστρα. Δεν ήθελε έκφραση, αυτό που εγώ είχα κατά κόρον, ούτε αυξομοιώσεις στον ήχο. Μου εξηγούσε πως η ανθρώπινη φωνή είναι μέρος της ορχήστρας, σαν ένα φλάουτο ή κάποιο άλλο πνευστό. Αυτό εμένα με περιόριζε αφάνταστα. Ήταν αδύνατο να τραγουδούσα έτσι, αλλά το έκανα ούσα μουσικός.

Κάνατε συναυλίες με τα τραγούδια του «Καίσαρ και Κλεοπάτρα» ή το «εξαντλήσατε» μόνο επί σκηνής;

Και συναυλίες πολλές κάναμε, αλλά και εκπομπές για τη γερμανική τηλεόραση. Ένιωθα δυστυχής γιατί με είχε βάλει να υπογράψω συμβόλαιο που θα ήμουν αυστηρά χατζιδακική, δεν μπορούσα δηλαδή να τραγουδήσω τίποτα άλλο. Ενώ απ’ τη μια πάλευε για τα δικαιώματα των συνεργατών του, βάζοντας μας να παίρνουμε το έξι και όχι το τρία τοις εκατό, είχε αυτή την ιδέα για το τραγούδισμα. Ίσως γι’ αυτό του άρεσε τόσο πολύ η ίσια φωνή της Μούσχουρη, σαν φλάουτο. Εγώ πάλι ήμουν σκέτο βιμπράτο, έκφραση και πάθος. Πάντως, το ότι δεν συνεχίσαμε με τον Χατζιδάκι, οφειλόταν στο ότι έφυγε για την Αμερική. Στο μεταξύ, εγώ λάτρευα τον Φαραντάτο, αν και δεν είχαμε ποτέ τίποτα, εννοώ πως τον είχα θεό τότε. Τρεις μήνες πριν το δίπλωμα μου, 21 Νοεμβρίου, πεθαίνει ξαφνικά. Συνέχισα με τον Μαρή και τρεις μέρες πριν τις εξετάσεις, πεθαίνει και ο πατέρας μου. Με ρώτησε ο Παλλάντιος αν ήθελε να ακυρώσουμε τις διπλωματικές μου, αλλά αποφάσισα να βγω να παίξω. Ήμουν σε τέτοιο σοκ, έπαιξα Μπετόβεν και αμέσως μετά πήγα στη μάνα μου και της είπα: «Είμαι χάλια, βλέπω συνέχεια τον μπαμπά που δεν μπορούσε να αναπνεύσει». Μου κάνει η μάνα μου: «Τέλειωσες, έπαιξες». Χαμπάρι δεν είχα πάρει, έτσι όπως ήμουν.

Ήσασταν συμμαθήτριες με τη Ντόρα Μπακοπούλου;

Όχι, η Ντόρα είχε τελειώσει νωρίτερα από μένα, αν και μικρότερη μου. Απίθανη! Όταν, λοιπόν, πήρα το δίπλωμα, έκλεισα το πιάνο και δεν ξανάπαιξα ποτέ σε κόσμο. Έχοντας μεγάλη λαχτάρα με τη μουσική, το γύρισα στο τραγούδι με την Καλφοπούλου και τη Νικολαΐδη δασκάλες. Πήρα και δίπλωμα στο τραγούδι, ενώ θεωρούμουν πολύ καλή πιανίστα.

Πως εξηγείτε ότι, ενώ τραγουδήσατε λίγα τραγούδια του Χατζιδάκι, ταυτιστήκατε πολύ με το έργο του;

Λέτε; Μούσα του ήταν η Μούσχουρη, μετά η Νταντωνάκη και πιο μετά η Πασπαλά. Μπορεί να με θυμάται ο κόσμος από το σόλο φωνή στην «Άρια της Αηδόνας», αλλά δεν έχω ακούσει να θεωρούμαι ερμηνεύτρια του Χατζιδάκι. Έχω κρατήσει τις σημειώσεις του Χατζιδάκι, που όλα τα έγραφε με το χέρι για να μας τα διδάξει.

Πότε αρχίσατε να τραγουδάτε τα δικά σας τραγούδια;

Γύρω στο 1966 – 67, αφού αγαπούσα πολύ τα φολκλορικά τραγούδια, από παιδί, τα ξένα κυρίως. Ήμουν δέκα ετών, πηγαίναμε στη Λυρική και επειδή ήταν φίλος του πατέρα μου ο Συνοδινός, μας έμπαζε στο θεωρείο του, αφού απαγορεύονταν τα παιδιά στην όπερα. Έτσι έμαθα όλες τις όπερες απ’ έξω και μετά έπαιζα τα κομμάτια στο πιάνο στο σπίτι. Ένα κομμάτι που μου είχε κάνει εντύπωση ήταν το «The last rose of summer» από την όπερα «Martha» του Φλότοβ. Το τραγουδούσα στα ελληνικά από το λιμπρέτο που’χα ακούσει. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, μπήκαν στο σπίτι μας οι ΕΛΑΣίτες και πήραν ότι είχαμε και δεν είχαμε. Ο πατέρας μου, στο μεταξύ, ήταν αριστερός, αλλά εκείνοι δεν το ξέρανε. Μάλιστα θέλανε να του πάρουν τα βιβλία που ο πατέρας μου μάζευε από την Ιταλία επί τριάντα χρόνια. Μέχρι να ξαναφτιάξουμε το σπίτι μας, ο Μήτσος Λαμπράκης πρότεινε του πατέρα μου να αναλάμβανε το γραφείο Τύπου του «Βήματος» στο Λονδίνο. Πήγε πρώτα ο πατέρας μου και μετά από ένα χρόνο πήγαμε κι εμείς με το πλοίο «Κορινθία». Εκεί ασυρματιστής ήταν ο Νίκος Καββαδίας, φίλος του μπαμπά μου κι αυτός. Κάναμε τρεις μέρες να φτάσουμε και κάναμε παρέα μαζί του. Ήταν πολύ ντροπαλός ο Καββαδίας, έπαιζε με μένα και με τον αδερφό μου και τον φωνάζαμε «το Αυτάκι» από μια κίνηση που έκανε συνέχεια με το αυτί του. Φτάνουμε στο Λονδίνο κι εκεί κάθε Κυριακή ερχόταν σπίτι μας ένας κύριος Σεφεριάδης με τη γυναίκα του. Ιδέα εμείς τότε, ούτε για τον Καββαδία, ούτε για τον Σεφέρη. Μείναμε τριάμισι χρόνια στο Λονδίνο και στο σχολείο με έβαλαν στη χορωδία. Το πρώτο τραγούδι που άκουσα ήταν το «The last rose of summer», που με έκπληξη έμαθα πως δεν προερχόταν από την όπερα, αλλά ήταν παραδοσιακό ιρλανδέζικο κομμάτι. Από τότε λάτρεψα τα ιρλανδέζικα τραγούδια. Στα 12 μου, ήταν διευθυντής στο ελληνόφωνο BBC ο Αγγέλογλου, πολύ σπουδαίος δημοσιογράφος. Μου ζήτησε να τραγουδήσω για τους ναυτικούς μας και είπα το «Θαλασσάκι» και άλλα δημοτικά ελληνικά τραγούδια. Πληρώθηκα, θυμάμαι, 12 εγγλέζικες λίρες, με τις οποίες αγόρασα ένα στυλό Parker για τον πατέρα μου και μια καρφίτσα πράσινη για τη μητέρα μου. Ακόμη την έχω και τη φοράω εγώ. Γυρνώντας στην Ελλάδα στα 13 μου πια, μπήκα στο Κολέγιο Θηλέων και από τον Δούνια αγάπησα όλο το γερμανικό λιντ.

Αφήσατε όμως τα φολκλορικά που μόλις είχατε ανακαλύψει για το κλασικό ρεπερτόριο.

Ναι, αλλά στα 19 μου ξανάφυγα για ένα χρόνο στο Λονδίνο, για σπουδές πιάνου στη Royal Academy. Πίσω στην Ελλάδα πάλι έγιναν όλα αυτά με τον Χατζιδάκι. Στα 27 μου τελείωσα το Ωδείο και ξεκίνησα να τραγουδάω μόνη μου όλα τα φολκλορικά. Είχα προμηθευτεί και πολλά βιβλία σχετικά από το Λονδίνο.

Ήσασταν και η πρώτη που μεταφράσατε στην Ελλάδα τον Μπομπ Ντίλαν, έτσι δεν είναι;

Ναι, εγώ τον μετέφρασα πρώτη. Και τον γνώρισα κιόλας! Κάθε καλοκαίρι πηγαίναμε στην Αμερική στον αδερφό μου. Ο Αντώνης δεν μπόρεσε να έρθει στην κηδεία του πατέρα μας, γιατί δεν είχε εκτίσει τη στρατιωτική θητεία του, οπότε πήραμε εμείς το αεροπλάνο και πήγαμε. Είχαμε να τον δούμε δώδεκα χρόνια. Γράφτηκα αμέσως σε μία χορωδία μαύρων, για όσο θα έμενα εκεί. Τα αγγλικά μου ήταν σε πολύ καλό επίπεδο, γιατί είχα μεγαλώσει στο Λονδίνο. Πολλές φορές σκεφτόμουν και μίλαγα αγγλικά, δεν έλεγα π.χ. «Σβήστε το φως», αλλά «Βγάλτε έξω το φως». Ένας λόγος που γυρίσαμε απ’ την Αγγλία ήταν το ότι ο πατέρας μου δεν ήθελε να ξεκοπούμε απ’ την ελληνική γλώσσα και πραγματικότητα. Στην Αμερική, λοιπόν, άρχισα να τραγουδάω σπιρίτσουαλ. Με πιάνει η πρώτη μαύρη τραγουδίστρια και μου λέει: «Babe, τραγουδάς πολύ ωραία, αλλά ξέρεις τι δεν έχεις; Τραγουδάς ντυμένη, δεν γδύνεσαι». Το κατάλαβα από τότε και άρχισα να «γδύνομαι» (γέλια).

Εννοούσε να απελευθερωθείτε;

Ναι, να μη ντρέπομαι να δείχνω το παραμικρό, ακόμη και τη σεξουαλική επιθυμία. Όταν έμαθα να «γδύνομαι», με πάει ο αδερφός μου στο ραδιόφωνο του Λος Άντζελες σ’ ένα διαγωνισμό τραγουδιού σπιρίτσουαλ. Εγώ ήμουν το «Νο 7» και τραγουδούσαμε όλοι πίσω από ένα ριντό για να μη βλέπουμε τα νούμερα. Δεν ήθελαν να βλέπει η επιτροπή ποιος ήταν λευκός ή μαύρος κλπ. για να μην επηρεαστεί. Πήρα το πρώτο βραβείο, παρακαλώ, με το τραγούδι «You were there when they crucified my Lord». Ένα αγαλματίδιο ήταν το βραβείο που μου έδωσε ώθηση να τραγουδήσω κανονικά στο ραδιόφωνο, αλλά εκεί όμως διάλεξα ελληνικά τραγούδια. Φύγαμε και γυρίσαμε πίσω, δεν είχα περαιτέρω εξέλιξη. Στο μεταξύ, είχα ανακαλύψει τον Μπομπ Ντίλαν που με εντυπωσίαζαν οι στίχοι του. Λογοτέχνης είναι πιο πολύ, ενώ κάνει απλοϊκή μουσική. Όταν γύρισα στην Ελλάδα, έλεγα παντού το «Blowing in the wind», σε κάθε ευκαιρία. Το ΄67 ήμουν πια παντρεμένη με τον Ντέιβιντ Μπερκ, σπουδαίος δημοσιογράφος στο ABC News. Άγγλος με δέκα χρόνια καριέρα στη Νέα Υόρκη.  Μίλαγε εφτά γλώσσες, αλλά όχι ελληνικά, που τα έμαθε στη συνέχεια. Κάναμε δύο παιδιά, πρώτα την Ισαβέλλα, μετά ένα άλλο αγοράκι που πέθανε τριών ημερών και ακολούθησε ο Άντονι, ο γιος μου, που έγινε ηθοποιός.

Μες τη χούντα είχατε πολιτική συνείδηση;

Ήμουν πολιτικοποιημένη, αλλά στο μυαλό, δεν είχα λάβει μέρος σε αντιστασιακές εκδηλώσεις. Συμπαθούσα όλους τους εξορισθέντες και ο μεγαλύτερος έρωτας της ζωής μου ήταν ο Φοίβος Ανωγειανάκης ο μουσικολόγος, που είχε κάνει εξορία. Σε μια πολιτιστική ανταλλαγή το 1967 είχε έρθει εδώ μια Αμερικάνα εικαστικός κι εγώ ξαναπήγα στην Αμερική ως τραγουδίστρια για μια περιοδεία στα πανεπιστήμια που θα κρατούσε έξι μήνες. Στο Ιλινόις ξεκίνησε η περιοδεία μου, ο άντρας μου θα μιλούσε πρώτα και μετά θα τραγουδούσα εγώ. Ο Χατζιδάκις ήταν εκεί και ο πρώτος που συναντήσαμε. Τον θυμάμαι να έχει αδυνατίσει. Φορούσε καμπαρντίνα, καπέλο και κράταγε μπαστούνι για να δείχνει σικ. Ένας αλλιώτικος Μάνος που τότε έκανε το «Ilya Darling» στο Μπροντγουέι. «Καλά έκανες και ήρθες» μου έλεγε, «να γνωρίσεις την Αμερική, αλλά να γυρίσεις μετά στην Ελλάδα. Θα γυρίσω κι εγώ», όπως και έκανε. Η πρώτη τουρνέ μου ήταν σε φυλακές γυναικών, βαρυποινίτισσες, και από τότε έμαθα να τινάζω τα προγράμματα στον αέρα, να μην ακολουθώ συγκεκριμένο ρεπερτόριο. Ακόμη και σήμερα αλλάζω το πρόγραμμα τελευταία στιγμή. Θυμάμαι να’ναι από κάτω οι γυναίκες και από πάνω να τις σημαδεύουν με όπλα σε περίπτωση που γίνονταν έκτροπα. Βγαίνω, ρίχνω μια ματιά στις άσπρες, μαύρες φάτσες που μόνο εμένα δεν ήθελαν ν’ ακούσουν. Τις ρώτησα τι θέλουν ν’ ακούσουν και μια μαύρη ζήτησε σπιρίτσουαλ. Μια άλλη μου ζήτησε ρωσικά τραγούδια κι έτσι τις κέρδισα μέσα σε δύο λεπτά. Δεύτερη συναυλία θα έκανα σε ένα σχολείο με κωφάλαλα παιδιά. Μπήκαμε σε μια αίθουσα γυμναστηρίου, τεράστια, με ξύλινο πάτωμα. Κάτσανε όλα τα παιδιά κάτω και αυτά με καταλάβαιναν από το ρυθμό μου. Τρίτη συναυλία άρχισε η κανονική τραγουδιστική μου δραστηριότητα στο «Rosary College» στο Ιλινός. Εκεί οι συναυλίες δεν ήταν σαν τις δικές μας, δηλαδή δύο ώρες το πολύ και μετά φύγαμε. Άρχιζαν το πρωί και τελείωναν το βράδυ με πέντε – έξι καλλιτέχνες στη σειρά. Έξω όλοι, στο προαύλιο. Πάω και ποιοι ήταν; Ο Μπομπ Ντίλαν, η Τζόαν Μπαέζ, η Μπάφι Σάντε Μέρι και ο Γουίλι Νέλσον. Παθαίνω την πλάκα μου! Μετά την εξάμηνη περιοδεία, με τρεις συναυλίες ημερησίως, γυρνάμε στη Νέα Υόρκη, κι όταν παραπονέθηκα στον μάνατζερ, αυτός νόμιζε ότι ήθελα κι άλλες, ενώ εγώ έλεγα πως θα με πεθάνει. Έχασα 17 κιλά μέσα σ’ αυτό το εξάμηνο, αφού δεν είχα χρόνο για να φάω και άνοιγα το στόμα μου μόνο για να τραγουδήσω. Εννοείται, μαζί μου είχα πάντα τον άντρα μου και τη μάνα μου. Στη Νέα Υόρκη ξαναβλέπω τον Χατζιδάκι, ο οποίος μου μιλάει για μια ωραία μπουάτ στο Σόχο. Ήθελε να τραγουδήσω εκεί με μία κιθάρα, αλλά του εξήγησα πως αν βγω πάλι να τραγουδήσω, θα με πάρουν με το φορείο. «Κουράστηκες κι εσύ, ε; Είδες τι είναι η Αμερική;» ήταν τα λόγια του. «Να μου λείπει» λέω…Άσε που ο άντρας μου μου είχε κλείσει ραντεβού με τον μετέπειτα μάνατζερ της Madonna, που για να τον έβλεπες, έπρεπε να είχες μεγάλο μέσον. Πάω, του τραγουδάω και μου λέει: «Το’χεις ένα ενδιαφέρον», αλλά λίγο περιφρονητικά. Μου ζήτησε να υπογράψω μαζί του για πέντε χρόνια, αλλά μ’ έναν όρο: Να μην κάνω παιδιά. Αν θα έκανα, θα ήταν ο μόνος λόγος για να έσπαγε το συμβόλαιο μας. Εγώ θα υπόγραφα, αλλά για ένα χρόνο, εκείνος όμως μου είπε πως μέσα σ’ ένα χρόνο δεν θα έβγαζε τα λεφτά του. «Αποφάσισε γρήγορα» μου είπε, «γιατί έξω περιμένουν ουρά άλλες νεότερες, ωραιότερες και με καλύτερες φωνές». Κυνικός, έτσι όπως σας τα λέω! Όταν του απάντησα «όχι», γυρνάει και κάνει του άνδρα μου: «Is she crazy? («Είναι τρελή;»). Είπαμε «Ευχαριστούμε, γεια σας» και το 1968 επιστρέψαμε στην Ελλάδα. Σημειωτέον, τότε στην Αμερική ζούσε και η Φλέρυ Νταντωνάκη, αλλά δεν έτυχε ποτέ να τη γνωρίσω.

Το κλίμα των «παιδιών των λουλουδιών» το ζήσατε στην Αμερική του ΄67;

Εκ του μακρόθεν μόνο, δεν το έζησα δηλαδή. Τον Ντίλαν τον άκουγαν πολύ οι χίπηδες και φαντάζομαι σε εκείνη τη συναυλία μας όλο τέτοια παιδιά θα ήταν από κάτω. Είχα ακούσει για το φεστιβάλ του Μοντερέι, που έγινε το καλοκαίρι του ’67, αλλά δεν πήγαινα πουθενά, δεν ήμουν ακόμη πολιτικοποιημένη. Βέβαια μετά τον Ντίλαν άρχισε το μυαλό μου να ξυπνάει. Από την Αμερική έφερα στην Ελλάδα τα τραγούδια διαμαρτυρίας του Ντίλαν, τα οποία καταλάβαιναν οι φοιτητές εδώ, αφού τους τα μετέφραζα. Θυμάμαι στην οδό Μασσαλίας, στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, με άκουγαν απ’ τα μεγάφωνα να λέω συνέχεια το «Blowing in the wind». Με τον πατέρα Πυρουνάκη, τον παπά που ήταν αριστερός, οργανώναμε τις εκδηλώσεις αυτές. Σπουδαίος, παπάς αριστερότατος! Δίνουμε την πρώτη συναυλία, όπου μας μυρίζεται ένας απ’ τους συνταγματαρχαίους της χούντας. Έτσι, μας ακύρωσαν τη δεύτερη συναυλία χωρίς να με ενημερώσει κανείς. Πήγα και μου είπαν: «Δεν θα μπείτε μέσα, γιατί δεν θα γίνει η δεύτερη συναυλία. Είναι άρρωστη η Συριώτη». Απάντησα: «Εγώ είμαι η Συριώτη και δεν είμαι καθόλου άρρωστη». Οι φοιτητές με άρπαξαν στα χέρια και ξανατραγούδησα τα ίδια τραγούδια, αλλά μετά βέβαια μας πήγαν στην Ασφάλεια, τον Πυρουνάκη και μένα. Ήρθε εκεί ο άνδρας μου, που κάθε βράδυ μετέδιδε πολιτικές ειδήσεις για το ABC News. Ξέρετε πόσο οι χουντικοί φοβόντουσαν τους Αμερικανούς…Τους συστήθηκε και τους ρώτησε γιατί πήραν τη γυναίκα του. Τελικά ο Ντέιβιντ μας γλίτωσε (γέλια). Μια άλλη φορά είχαν πιάσει τον Ανωγειανάκη, που ο άνδρας μου ήξερε ότι εγώ παλιότερα ήμουν ζευγάρι μαζί του. Είχε τέτοια χάλια ο Φοίβος όταν τον φέρανε στην Ασφάλεια, που εγώ και ο Ντέιβιντ τον σηκώναμε με την πολυθρόνα μαζί. Πάλι με τον ίδιο τρόπο τον γλίτωσε κι αυτόν ο Ντέιβιντ. Στις 12 Μαΐου του 1970 ξαναδίνω μια συναυλία στο Λονδίνο και από κάτω είναι ο συμμαθητής μου απ’ το Ωδείο, Γιάννης Μαρκόπουλος, και η Μαρία Φαραντούρη. Φώναζαν όλοι να πω Θεοδωράκη, που ήταν απαγορευμένος στην Ελλάδα, και τους είπα το «Μέρα Μαγιού μου μίσεψες». Πήραμε τα παιδιά και πήγαμε να φάμε κι εκεί η Φαραντούρη μου έδωσε ένα γράμμα για τη μάνα της: «Μπορείς να της το δώσεις εσύ γιατί τα γράμματα μας περνάνε από λογοκρισία;» Το πήρα, αλλά στα σύνορα, επειδή γυρίζαμε με τραίνο, με ξανάπιασαν οι Ασφαλίτες. Για ποιο λόγο λέτε; Είχαν μάθει ήδη στην Ελλάδα ότι είχα τραγουδήσει Θεοδωράκη στο Λονδίνο! Πάλι ο άνδρας μου παρενέβη, με άφησαν και έτσι βρήκα τη μάνα της Μαρίας και της έδωσα το γράμμα.

Με τον Μίκη Θεοδωράκη τραγουδήσατε ποτέ;

Ο Μίκης με ήθελε για τα τραγούδια του «Romancero Gitano» που τελικά τα είπε η Φαραντούρη σε δίσκο. Έπιασε τον Μάνο: «Θα μου δανείσεις τη Συριώτη;» κι αυτός του απάντησε: «Μα, δεν την έχω αγοράσει. Άμα εκείνη θέλει, γιατί όχι;» Μετά, όταν μου έδωσε τα τραγούδια ο Μίκης και ρώτησα τον Μάνο σχετικά, μου είπε να τα τραγουδήσω, γιατί μου πήγαιναν. Του άρεσαν πολύ του Μάνου! Τα τραγούδησα τελικά του Μίκη τα κομμάτια σε συναυλία και από κάτω ήταν η Φαραντούρη που έβλεπε τον μέντορα της να προσφέρει σε μένα αυτό το ωραίο έργο. Πριν απ’ αυτή τη συναυλία, όμως, είχα πρωτογνωρίσει τον Θεοδωράκη σε μια άλλη συναυλία στο Κεντρικόν. Στο πρώτο μέρος θα παρουσίαζε τον πρωτοεμφανιζόμενο Μπιθικώτση και στο δεύτερο θα παίζαμε τα τραγούδια από το «Καίσαρ και Κλεοπάτρα» με τον Μάνο. Ανήμπορος από το τρακ του ο Μπιθικώτσης, ξεράθηκε και τραγούδησε ο Μίκης ο ίδιος το τραγούδι του. Βγαίνοντας από το θέατρο, πέφτω πάνω στη Σοφία Βέμπο, η οποία δεν μπορούσε να στέκεται όρθια και είχε κάτσει στο φουαγιέ. Με είδε και με φώναξε: «Έλα να σου πω, κοριτσόπουλο! Τραγουδάς πολύ ωραία, σ’ άκουσα, και να πεις ένα τραγούδι που θα σου πηγαίνει πάρα πολύ». Ήταν η «Ταμπακέρα» από τη δική της δισκογραφία. Της είπα ότι δεν ήταν του στυλ μου, αλλά αυτή επέμενε ότι θα το έλεγα πολύ καλά και έκτοτε τραγούδησα την «Ταμπακέρα» άπειρες φορές.

Να πάμε και στο «Ταξιδεύοντας», τον πρώτο προσωπικό σας δίσκο από το 1970.

Η εταιρεία «Rod Strofes» της Ροδιάδου έβγαλε εκείνο το δίσκο και μετά έκλεισε. Ο Βασίλης Τενίδης, που τον είχα μαζί μου στο Λονδίνο και με συνόδευε στην κιθάρα, ήταν ωραίος μουσικός και στενός συνεργάτης του Χατζιδάκι. Μετέφρασα όλα τα ξένα τραγούδια, αλλά δεν τον θεωρώ πετυχημένο δίσκο. Δεν είναι τόσο ωραία τα ξένα τραγούδια αν δεν ακούγονται στη γλώσσα τους. Δεν ήθελε η Ροδιάδου να έβγαιναν αλλιώς, μου έλεγε πως για να πουλήσει ο δίσκος έπρεπε να τα πω στα ελληνικά. Λάθος μας! Μετά, όταν έκανα το «Μια θάλασσα μικρή», τα τραγούδησα όλα στις πρωτότυπες γλώσσες τους. Νομίζω πως ο πρώτος μου δίσκος πέρασε απαρατήρητος και άλλο αν σήμερα θεωρείται συλλεκτικός. Δεν τον στήριξα με συναυλίες, αφού δεν θεωρώ πως τα έκανα ποτέ όλα επαγγελματικά. Ήμουν πάντα sui generis, γι’ αυτό δεν έβγαλα λεφτά. Για χρόνια τραγουδούσα τζάμπα όπου με καλούσαν. Ακόμη και σε συναυλίες διαμαρτυρίας που συμμετείχα, πάντα τζάμπα ήταν. Πολλά λεφτά ξόδευα εδώ κι εκεί στην Αμερική, ούτε μ’ ένοιαζε. Σκεφτείτε ότι στην Ελλάδα πολύ μετά έβαλα εισιτήριο στις συναυλίες μου ίσως γιατί δεν είχα ανάγκη. Αν ήμουν άπορη και δεν είχα μεγάλη στήριξη, δεν θα ήμουν τόσο άνετη να τραγουδώ για το κέφι μου. Και το ’70, όταν βγήκε ο πρώτος μου δίσκος, δεν είχα σχέση με τα ελληνικά ποπ συγκροτήματα. Μόνο ξένη μουσική άκουγα, ροκ σαν του Ντίλαν, της Τζάνις Τζόπλιν και των Beatles. Θυμάμαι έντονα που με μύησε στη φολκ μπαλάντα η Τζόαν Μπαέζ. Έξυπνη κοπέλα αυτή, σοβαρή, όχι «τρελή» σαν τον Ντίλαν, αγαπησιάρικο άτομο. Λυπάμαι που δεν την είδα στο Λυκαβηττό, γιατί γνωριζόμασταν, αλλά ανεβαίνοντας στο λόφο, έπεσα και χτύπησα που έπρεπε να πάω στο νοσοκομείο. Επεδίωξα να τη συναντήσω, αλλά το ίδιο βράδυ θα έφευγε γι’ αλλού.

Στο μεταξύ είχε γυρίσει και ο Χατζιδάκις από την Αμερική. Είμαστε στο 1972 πια.

Ναι, αλλά δεν με ήθελε άλλο, εννοώ δεν μου πρότεινε να κάνουμε κάτι ακόμη μαζί. Ίσως με άφησε ήσυχη, γιατί κατάλαβε πως ήθελα να κάνω τα δικά μου. Δεν νομίζω πως του πήγαινα πάρα πολύ, ακόμα και η Φλέρυ διέθετε μία αποστασιοποιημένη ερμηνεία στα τραγούδια του. Εκείνο τον καιρό εμφανίστηκα και στο «Κύτταρο» της οδού Ηπείρου με τον Μαρκόπουλο, αλλά ήμουν πολύ αφοσιωμένη στα δύο παιδιά μου. Ήταν παραμονή Χριστουγέννων, θυμάμαι, και τα είχα άρρωστα με ιλαρά. Στην πλατεία, στο «Κύτταρο», ήταν η Ειρήνη Παππά και ο Ντασέν με τη Μελίνα. Μέσα ήμασταν ο Ξυλούρης, εγώ και η Σπυράτου. Εγώ έβγαινα στο διάλειμμα και έλεγα Ντίλαν και φολκλορικές μπαλάντες. Με ειδοποιεί η νταντά ότι τα παιδιά είναι άρρωστα κι εγώ χωρίς να πω τίποτα σε κανέναν φεύγω από το «Κύτταρο» στη μέση του προγράμματος. Ο Μαρκόπουλος μου έκοψε την καλημέρα για ένα χρόνο, αλλά μετά κάναμε πάλι συναυλίες μαζί, όπως δύο φορές στο Ηρώδειο.

Το «Μια θάλασσα μικρή» βγήκε το 1980, μια δεκαετία ακριβώς μετά το πρώτο άλμπουμ.

Είχα αρχίσει να κάνω εκπομπές στην τηλεόραση ήδη από το 1978. Κάναμε πολύ ωραία ντουέτα με τον Σταύρο Παπασταύρου στην κιθάρα και τότε ο Παπαστεφάνου μου πρότεινε να κάνω δική μου εκπομπή. Είχα, στο μεταξύ, κάνει και ραδιόφωνο με τον Γιώργο Κουρουπό στο πιάνο, μια εκπομπή που λεγόταν «Απ’ όλο τον κόσμο». Η τηλεοπτική εκπομπή μου ονομάστηκε «Τραγούδια του κόσμου» και την είχα ως το 2000 κατά καιρούς. Σε μια απ’ αυτές τις εκπομπές κάναμε αφιέρωμα την Ημέρα της Μητέρας με τον Σταμάτη Κραουνάκη. Είπα το «Μαμά, γερνάω» και μαζί του τα «Κόκκινα γυαλιά».

Συνειδητοποιώ τώρα πως ποτέ δεν χάσατε την επαφή με τα πράγματα και τους νέους δημιουργούς.

Ποτέ! Κάναμε και παρέα με τη Λένα Πλάτωνος, την ήξερα από το Ωδείο Αθηνών. Κι η τηλεόραση, ενώ ήταν μέσο βιοπορισμού, ποτέ δεν την είδα έτσι. Πρωτόβγαλα πολλούς καλλιτέχνες απ’ τις εκπομπές μου, σαν τη Σόνια Θεοδωρίδου και τη Νένα Βενετσάνου. Για τον Κραουνάκη μου’χε μιλήσει ο Παπαστεφάνου: «Είναι ένας νέος συνθέτης και θέλω να μου τον παρουσιάσεις απ’ την εκπομπή σου» τότε που ο Σταμάτης ήταν ένα όμορφο αγόρι 19 ετών. Αυτός είναι για μένα τώρα ο μεγάλος συνθέτης! Γενικά, ούτε με την τηλεόραση ήθελα να βγαίνω εγώ μπροστά, το κέφι μου έκανα για μια ακόμα φορά. Ίσως γι’ αυτό δεν θεωρήθηκα ποτέ εμπορική για να προβληθώ απ’ άλλους. Ανήκα στον κόσμο μου κι οι άλλοι το έπιαναν αυτό. Είχα γίνει και πολύ αναγνωρίσιμη, αφού τότε υπήρχαν μόνο τα δύο κρατικά κανάλια. Μια φορά ήμουν στο Παλλάς και βλέπαμε ταινία με μια φίλη μου. Δυο – τρεις σειρές με δείχνανε και κάτι λέγανε. Πήγε η φίλη μου και τους είπε: «Όταν μιλάνε για κάποιον, τουλάχιστον δεν τον δείχνουν» (γέλια). Άλλη μια φορά που είχα πάει στη Σίφνο τρώγαμε μια ωραία σιφναίικη ρεβυθάδα. Ζήτησα τη συνταγή απ’ τη γερόντισσα μαγείρισσα, αλλά δεν μου την έδωσε. Την επόμενη όμως με είδε στην τηλεόραση και όταν ξαναπήγα, με φώναξε για να μου πει τη συνταγή της.

Ως και τη μαγειρική κερδίσατε με την τέχνη σας!

Βέβαια, από τότε έτσι φτιάχνω την πιο αξέχαστη ρεβυθάδα. Ήμουν πάλι στην Πάτμο και πετάχτηκα σ’ ένα περίπτερο. Καθόταν μέσα μία γριούλα και μου κάνει: «Εσύ δεν τραγουδάς τα ωραία τραγούδια που μας τα μεταφράζεις κιόλας; Πως βγαίνει η φωνή σου ενώ είσαι καθιστή;» Νόμιζε απ’ τα τοπικά πανηγύρια πως οι τραγουδιστές μόνο όρθιοι τραγουδάνε (γέλια).

Με το λαϊκό τραγούδι είχατε ποτέ σχέση;

Όχι, δεν είχα, νόμιζα πως δεν μου πήγαινε, αλλά μερικά λαϊκά τα τραγουδάω. Λατρεύω το «Σ’ το’πα και σ’το ξαναλέω», το «Θαλασσάκι», παραδοσιακά δύσκολα τραγούδια. Πολλά με έπαιρναν από κάτω, έκλαιγα και δεν τα ολοκλήρωνα ποτέ. Μπορεί ένας στίχος και μόνο να μ’ επηρεάσει πάρα πολύ. Μια φορά έτυχε να δω τη Μαρινέλλα – μεγάλη θεατρίνα αυτή – να λέει το «Έλα γι’ απόψε» του Χρήστου Χαιρόπουλου. Κάθισε πάνω στο πιάνο και έτσι όπως το είπε, αξέχαστα, με πιάσανε κλάματα με λυγμούς. Με ξέρει η Μαρινέλλα, αλλά μάλλον όχι ως τραγουδίστρια. Την εκτιμούσα και την εκτιμώ σε αντίθεση με τον Καζαντζίδη που δεν μου άρεσαν τα τραγούδια του. Ούτε η φωνή του μου άρεσε, όπως ούτε και του Μπιθικώτση, που θεωρούνται κορυφές. Εγώ μια ζωή αγαπούσα τον Μητροπάνο από λαϊκούς τραγουδιστές. Ούτε αυτόν τον είχα γνωρίσει, δεν ανακατευόμουν, κοίταγα τα παιδιά μου και τους λίγους φίλους μου. Σήμερα κρατάω φιλία με τον Κραουνάκη, τους κιθαριστές Ευάγγελο Ασημακόπουλο – Λίζα Ζώη, αλλά όχι πολλές επαφές, αφού πια έχω αποσυρθεί εντελώς.

Πότε επήλθε η οριστική αποχώρηση από τα μουσικά;

Όταν ξέσπασε ο κορονοϊός. Κυκλοφορούσα συνέχεια με μια μάσκα…Τραγουδούσα πριν, αλλά και τώρα τραγουδάω, δίνω ρεσιτάλ εδώ στο σπίτι μου.

Θαυμάζω τη διαύγεια σας, ειλικρινά!

Τι να σας πω, δεν έχω πιεί ποτέ, δεν έχω καπνίσει ποτέ και δεν έχω κάνει κραιπάλες ποτέ. Δεν δούλεψα ποτέ στη νύχτα, αλλιώς μπορεί τώρα να μην είχα καθόλου φωνή. Στενοχωρήθηκα πολύ που δεν τραγουδάει η Αλεξίου. Την είχα συναντήσει μια φορά μόνο στο γραφείο του Παπαστεφάνου, ήταν μαυροφορεμένη και έκλαιγε γιατί μόλις είχε πεθάνει η μαμά της. Αυτή και η Μαρινέλλα είναι δύο πολύ μεγάλες τραγουδίστριες. Και η Βενετσάνου μ’ αρέσει πολύ, σπουδαία φωνή.

Πείτε μου και ότι έχετε ακούσει και νεότερες, σαν τη Νατάσσα Μποφίλιου.

Βέβαια, ναι, μ’ αρέσει πολύ! Και τώρα θα σε «καραφλιάσω», αλλά μ’ αρέσει πολύ και η Πάολα!

Όντως, απ’ τον Μπομπ Ντίλαν με πήγατε στην Πάολα.

(γέλια) Μα η μουσική είναι μία, δεν υπάρχουν διαβαθμίσεις.

Φαίνεστε ολοζώντανος άνθρωπος, κυρία Συριώτη, δεν ζείτε με τις αναμνήσεις σας.

Όχι, ζω με το τώρα. Όλα αυτά που σας είπα σήμερα είχα πάρα πολύ καιρό να τα σκεφτώ και να τα θυμηθώ. Εσείς το κάνατε με τις ερωτήσεις σας. Τον άνδρα μου τον έχασα στα 67 του. Ήταν υποτασικός, βρισκόταν στο Παρίσι, έπεσε, χτύπησε πίσω στο κεφάλι και «έμεινε». Είχαμε χωρίσει, βέβαια, αλλά πολύ αγαπημένα. Μείναμε φίλοι, αν και εκείνος παρέμενε ερωτευμένος μαζί μου.

Σας απασχόλησε και το ερωτικό στοιχείο στη ζωή σας, τώρα που τα συζητάμε όλα.

Ξέρετε κάτι; Ναι, το ερωτικό στοιχείο ήταν ανέκαθεν πρωταρχικό στη ζωή μου. Τελικά, τώρα που ξέρω πέντε πράγματα παραπάνω, συνειδητοποιώ πως δεν ήταν τόσο ο έρωτας που με απασχολούσε, όσο το σεξ στον έρωτα. Δεν νομίζω ότι αγάπησα ποτέ πραγματικά, απλά ένιωθα τη σεξουαλική έλξη των ανδρών, από ανάγκη περισσότερο.

Είστε πολύ ειλικρινής.

Εκεί καταλήγω τώρα που συζητάμε…Και τον Ντέιβιντ Μπερκ τον αγάπησα, αλλά μετά από ένα χρόνο περίπου μου πέρασε. Και με τον Ανωγειανάκη, για λίγα χρόνια ένιωθα ερωτευμένη. Έχει ημερομηνία λήξης ο έρωτας. Αργότερα ερωτεύθηκα τον Κώστα Πασχάλη, τον βαρύτονο τραγουδιστή. Δύο χρόνια μείναμε μαζί.

Ξέρετε τι μου έχει πει η παλιά φίλη σας η Λένα Πλάτωνος; Πως όταν χωρίζουμε με κάποιον, στην ουσία θρηνούμε την απώλεια του σεξ.

Συμφωνώ απόλυτα με τη Λένα. Εμένα στους άνδρες με ενδιέφερε πρώτο και καλύτερο το σεξ, αλλά εξίσου το μυαλό τους και το χιούμορ τους.

Εκτός απ’ τους άνδρες, λοιπόν, σας έλκυε και η ποίηση με τους ποιητές της;

Βέβαια! Γνώρισα, όπως σας είπα, τον Σεφέρη, τον Καββαδία, τον Θεοτοκά με τη γυναίκα του, την Κοραλία, τον Ματθαίο Μουντέ επίσης. Ίσως γνωρίζετε ότι η Κοραλία, που ήταν κι αυτή καλή ποιήτρια, αυτοκτόνησε, πήδηξε απ’ την ταράτσα της. Ο ποιητής όμως που με επηρέασε ήταν ο Μπομπ Ντίλαν. Κατάφερε ν’ αλλάξει το κατεστημένο της εποχής του.

Πως βλέπετε τη ζωή από δω και πέρα;

Τίποτα, περιμένω απλά να ξυπνήσω για να ζήσω ακόμη μια μέρα. Το θάνατο περιμένω ουσιαστικά, αλλά χωρίς φόβο και μεμψιμοιρία. Αν είναι να’ρθει, θε να’ρθεί. Δεν προσέχω καθόλου. Έχω ζάχαρο και τρώω πέντε σοκολάτες τη μέρα. Έχω χοληστερίνη και τρώω όλο κατσικάκι. Σε τίποτα δεν προσέχω. Παίρνω φάρμακα, εντάξει, αλλά μέχρι εκεί.

Σας ευχαριστώ πολύ γι’ αυτή τη συνέντευξη.

Εγώ σας ευχαριστώ και σας περιμένω στο ρεσιτάλ στο σπίτι μου εδώ στις 10 Ιουλίου.

Ποιοι θα είμαστε;

Ποιοι να είμαστε; Όσοι είναι εν ζωή ακόμη!

* Οι φωτογραφίες της Ευγενίας Συριώτη και τα βίντεο «τραβήχτηκαν» από τον Αντώνη Μποσκοΐτη στις 10 Απριλίου 2024

** Ένα μικρό μέρος της συνέντευξης δημοσιεύθηκε στο πολιτιστικό ένθετο Docville με την εφημερίδα Documento

Ο Νάσος Πατέτσος (1923 - 2024) ήταν ο γηραιότερος Έλληνας τραγουδιστής

Τον θυμάμαι να περπατάει την οδό Ηπείρου, ανεβαίνοντας από το σταθμό Λαρίσης μέχρι την Αχαρνών. Πάντα σένιος, καθαρός και περιποιημένος, ντυμένος στα άσπρα συνήθως, με το μπαστουνάκι του. Δύο συναντήσεις είχα όλες κι όλες μαζί του, αλλά τη δεύτερη δεν θα την έλεγα και την πιο «ευτυχή» συνάντηση. Μιλάμε για το 2014, δέκα χρόνια πριν, όταν είχε περάσει τα 90 του χρόνια κι έδειχνε ακμαίος και «κοτσονάτος» δίχως τα κινητικά προβλήματα που βλέπεις σε ανθρώπους της ηλικίας του. Συγκεκριμένα τον είδα να βγαίνει από τα γραφεία της Χρυσής Αυγής, τα οποία ευτυχώς ρήμαξαν μετά την αποκάλυψη της εγκληματικής δράσης των νεοναζήδων. Ερχόταν προς το μέρος μου, εμφανώς εκνευρισμένος, αλλά και με την ανάγκη να μιλήσει σε κάποιον, πιθανώς όποιον έβλεπε μπροστά του τη στιγμή εκείνη. Αψίκορος εγώ με κάτι τέτοια, δεν άντεξα και του την «είπα» του παππού: «Μα δε ντρέπεσαι, γέρος άνθρωπος, να μπαινοβγαίνεις στη φωλιά των δολοφόνων; Αυτοί είναι δολοφόνοι, δεν το ξέρεις;» Και τι μου απάντησε; «Μη μου μιλάς γι’ αυτούς, με σήκωσαν από τη θέση μου για να κάτσει ο αρχηγός τους»! Αν είναι δυνατόν! Ένας άνθρωπος στο λυκόφως της ζωής του, ένας καλλιτέχνης, ένας αλλοτινός σταρ του τραγουδιού, ο μόνος λόγος για τον οποίο εξέφρασε αντιπάθεια προς τους φασίστες, δεν ήταν τα αποδεδειγμένα εγκλήματα τους, αλλά το ότι τον υποτίμησαν, δίνοντας τη θέση του στον Μιχαλολιάκο. Τι να πεις…Ή μάλλον τι είχε απομείνει για να έλεγα στον, κατά τα άλλα συμπαθέστατο αυτό άνθρωπο. Κάτι άρχισε να μου λέει για τον Ιωάννη Μεταξά και για τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, εγώ πάλι του απάντησα «Πάνε αυτοί, μας τελείωσαν προ πολλού, μα αυτή σου η νοσταλγία δε δικαιολογεί με τίποτα τη στήριξη στους δολοφόνους» κλπ., το οποίο έκανε πως δεν άκουγε ή, τώρα που το σκέφτομαι, μπορεί πράγματι να μη με άκουγε, να μη με πρόσεχε καν δηλαδή. Τέλος πάντων, ίσως δεν ήταν σωστό από τη μεριά μου να αποπειραθώ να νουθετήσω έναν άνθρωπο άνω των 90 ετών που ακόμη και σήμερα, με αφορμή την είδηση του θανάτου του, διαβάζεις σε ιστοσελίδες να προσδιορίζεται ως «εθνικιστής καλλιτέχνης». Και μάλλον θα απορούσα με τον συγκεκριμένο «προσδιορισμό» αν δεν τον είχα πετύχει εκείνη τη μέρα να βγαίνει από το άντρο των Χρυσαυγιτών στο κέντρο της Αθήνας.

Η αλήθεια είναι πως το όνομα του Νάσου Πατέτσου δεν «έπαιζε» στο πατρικό μου σπίτι, παρότι οι γονείς μου ήταν μία γενιά νεότεροί του ηλικιακά και πάντα ακούγαμε μαζί τους κι εμείς ελαφρά τραγούδια και ρεμπέτικα. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τον πατέρα μου να λέει για έναν άλλο ομότεχνό του Πατέτσου πως «αυτόν τον έφαγε η μαρμάγκα της χούντας». Αναφερόταν φυσικά στον τραγουδιστή Φώτη Δήμα, που υπήρξε μία δεκαετία νεότερος του Πατέτσου και που ως εκ τούτου έδρασε καλλιτεχνικά τις δεκαετίες του 1950 και του ’60 μέχρι που ηχογράφησε τον διαβόητο «Ύμνο της 21^ης Απριλίου» και χάθηκε από προσώπου γης. Αυτό δεν συνέβη με τον Πατέτσο, το «εθνικιστικό» παρελθόν του οποίου πήγαινε ακόμη πιο πίσω από τη χούντα των συνταγματαρχών, στα χρόνια δηλαδή του Μεταξά όταν περνούσε την παιδική του ηλικία (ήταν γεννημένος το 1923). Καταγόμενος από πάμφτωχη οικογένεια της Λήμνου, μπόρεσε να αποκτήσει εκεί τη βασική σχολική εκπαίδευση και την 19^η Ιανουαρίου του 1941, την ημέρα του θανάτου του Μεταξά, του «ηγέτη του καθεστώτος της 4^ης Αυγούστου», όπως έλεγε ο ίδιος, να έρθει στην Αθήνα μ’ ένα ψαροκάικο από το νησί του. Ανατρέχω τώρα στην πρώτη συνάντηση που είχα μαζί του, όταν περπατήσαμε αγκαζέ και τον ρώτησα να μου πει για την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και για την Κατοχή, όπως εκείνος τα έζησε από πρώτο χέρι. «Εμείς δεν πεινάσαμε στην Κατοχή» ήταν τα λόγια του. Ο πατέρας μου ψάρευε κι εγώ έφτιαχνα καφέδες για τους Ιταλούς»! Στην Αθήνα ο Πατέτσος θα επιστρέψει με τη λήξη του πολέμου και την αποχώρηση των Ναζί για να καταταγεί ως εθελοντής στο Βασιλικό Πολεμικό Ναυτικό. Δεν είχε καμία προοπτική να ακολουθήσει το τραγούδι, καθώς – πάντα σύμφωνα με τον ίδιο – υπηρετούσε την ιδέα του Έθνους και αποκήρυττε μετά βδελυγμίας τον κομμουνισμό. «Διακοπές τους πήγαιναν στη Μακρόνησο» μου’χε πει, «μην ακούς τι σου λένε ή τι γράφουν»…Παραδεχόταν πολύ τη Δανάη Στρατηγοπούλου, αφού κοντά της μαθήτευσε ύστερα από τον μαέστρο Ζοζέφ Κορίνθιο βέβαια, τον πρώτο που τον είχε ανακαλύψει λίγα χρόνια πριν και τον είχε συστήσει στη δισκογραφική Columbia για ακρόαση. Το «Τραγούδι του ναύτη», που ηχογράφησε για πρώτη φορά το 1952, υπηρετώντας ακόμη στο Πολεμικό Ναυτικό, έμελλε να γίνει μεγάλη επιτυχία και να του ανοίξει πόρτες και συνεργασίες: Γιώργος Οικονομίδης, Κώστας Πρετεντέρης, Γιάννης Βογιατζής, Γιώργος Μουζάκης, Σοφία Βέμπο, Τζίμης Μακούλης, Τώνης Μαρούδας, Μάγια Μελάγια κ.α. Ήταν η περίοδος που η Αθήνα χόρευε στους ρυθμούς του ταγκό με τραγούδια μεταφερμένα στα ελληνικά από την Ισπανία και κυρίως από τη Λατινική Αμερική («Άι Μορένα», «Πικολίνα Μία», «Ολέ τορέρο»). Ο Νάσος Πατέτσος ήταν η φωνή – όχημα για ν’ ακουστούν αυτά τα τραγούδια και μάλιστα με τέτοια επιτυχία που τον αναγόρευσε σε κανονικό σταρ των χρόνων του με εκδηλώσεις υστερίας από τους θαυμαστές του. «Δεν ξέρω αν με εννοείς, αλλά εμένα που με βλέπεις κάποτε σταμάταγαν τα αυτοκίνητα στο δρόμο για να με χαιρετίσουν. Και τότε, ξέρεις, στην Αθήνα δεν είχε αμάξι όποιος κι όποιος». Δικά του λόγια δανείζομαι πάλι. Εκείνο το διάστημα ο Πατέτσος μπήκε και στο θέατρο, όπως άλλωστε συνέβαινε και μ’ άλλους τραγουδιστές της σειράς του, συμμετέχοντας σε επιθεωρήσεις δίπλα στα μεγαλύτερα ονόματα (Γεωργία Βασιλειάδου, Βασίλης Αυλωνίτης, Νίκος Σταυρίδης, αδερφές Καλουτά, Κώστας Χατζηχρήστος – Ντιριντάουα κ.α.) Κι όταν τον ρώτησα, θυμάμαι, πως την «πάλευε» με την κομμουνίστρια Καίτη Ντιριντάουα, την επί μία εικοσαετία σύζυγο του Χατζηχρήστου, απάντησε ως εξής: «Αυτή ήταν καλή ηθοποιός και καλή τραγουδίστρια. Δεν μιλάγαμε για πολιτικά». Αγαπούσε ακόμη τη Μάγια Μελάγια, που το ντουέτο τους στη χαμπανέρα «Αντίο» από επιθεώρηση του 1953, τους έκανε αμφότερους τις πρώτες φωνές στο ελληνικό ραδιόφωνο.

Ίσως σ’ αυτό, στο ότι δεν μίλαγε πολιτικά, ο Πατέτσος να χρωστούσε μια μάλλον σωστή διαχείριση της καριέρας του, αφού για ένα φεγγάρι υπήρξε ο αγαπημένος τραγουδιστής βαρυσήμαντων πολιτικών προσωπικοτήτων, από τη βασιλική οικογένεια του Παύλου και της Φρειδερίκης μέχρι τον Σοφοκλή Βενιζέλο, αλλά και τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ενδεικτικός της απήχησης του ήταν ο χαρακτηρισμός «Ο Έλληνας Tajoli», που του απέδιδαν οι δημοσιογράφοι της εποχής, από τον Ιταλό ομότεχνό του, τραγουδιστή και ηθοποιό Luciano Tajoli. Και, σημειωτέον, το όνομα του ποτέ δεν μπήκε σε επίσημες λίστες υποστηρικτών της χούντας. Του Φώτη Δήμα είχε μπει.

Ο Νάσος Πατέτσος παρά την επιτυχία του δεν άφησε πακτωλό ηχογραφήσεων και ίσως γι’ αυτό το άστρο του άρχισε να δύει ή, σωστότερα, το όνομα του να ξεχνιέται από τη δεκαετία του 1980. Μόνο ο Γιάννης Πάριος, που θα μπορούσε να ειπωθεί ότι από μία εποχή και μετά έκανε ό,τι και ο Πατέτσος στα δικά του χρόνια, τον ανάφερε ως επιρροή του, ειδικά με το «Τραγούδι του ναύτη», που άκουγε πολύ ο πατέρας του στην Πάρο. Ζούσε μόνος του, άγαμος και άτκενος, με τη συντροφιά όμως πιστών του φίλων, όπως του χορευτή Τάκη Σαγιώρ και του κονφερασιέ Κώστα Βενετσάνου. Τους τελευταίους μήνες μόνο, με πατημένα τα 100 του χρόνια, μπήκε στο Γηροκομείο Αθηνών εξ αιτίας του Σπύρου Μπιμπίλα, που ως γνωστόν τρέχει για όλους τους βετεράνους καλλιτέχνες στον τόπο αυτό.

Τον Νάσο Πατέτσο δεν θα τον ξαναδεί κανείς να βολτάρει στο κέντρο της πόλης. Ανήκει πλέον στην προϊστορία του ελληνικού τραγουδιού του 20^ου αι. Υπήρξε γέννημα – θρέμμα δύσκολων εποχών για την Ελλάδα, τότε που άρχισαν να κυκλοφορούν στους δρόμους πολλά αυτοκίνητα με τους οδηγούς τους να τον σταματάνε για επευφημίες. Αυτό τον ενδιέφερε και όχι τα ξερονήσια που γέμιζαν από κόσμο και κοσμάκη. Ωστόσο ο ίδιος δεν έβλαψε κανέναν συνάνθρωπό του, ούτε ενεπλάκη ποτέ σε καυγάδες με συναδέλφους του. Η ζωή του πέρασε μέσα από τη φτώχεια, την αποδοχή, την καταξίωση, τα ταξίδια σ’ όλο τον κόσμο, μα και μέσα από την αδυσώπητη ερημιά που φέρνει ο πολύς ο χρόνος. Το μόνο μέσο καταπολέμησης της ερημιάς του ήταν το γερό μνημονικό, που δεν τον εγκατέλειψε ούτε για μια στιγμή. Ο Νάσος Πατέτσος πέθανε στο Γηροκομείο Αθηνών την Τετάρτη 22 Μαΐου και σε δύο μήνες θα γινόταν 101 ετών. Ήταν ο γηραιότερος Έλληνας τραγουδιστής.