αμνηστία-και-αλβανική-μπέσα-έρωτας-και-θάνατος(spoiler)

Η Αμνηστία είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Αλβανού Μπουγιάρ Αλιμάνι που ζει μόνιμα στην Ελλάδα την τελευταία 15ετία με την όμορφη οικογένεια του. Με τον Μπουγιάρ είχαμε βραβευθεί μαζί το 2002 στο φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους της Δράμας, εκείνος για το συγκινητικό Κατώι του, εγώ για το ντοκιμαντέρ Φλέρυ-Τρελή του φεγγαριού. Στη συνέχεια, με αφορμή την επόμενη μικρού μήκους ταινία του, τον είχα καλέσει Στο Κόκκινο 105,5 κι είχαμε κάνει μια ωραία εκπομπή. Με ιδιαίτερη χαρά, λοιπόν, παρ' όλο που χαθήκαμε μέσα στα χρόνια, ενημερώνομαι για την πρόοδο του σε Ελλάδα και εξωτερικό, φροντίζοντας πάντα να βλέπω κάθε καινούργια ταινία του. Και η αλήθεια είναι πως μου αρέσει πολύ το κοινωνικό ανθρωποκεντρικό σινεμά του Μπουγιάρ. Ένα σινεμά που παρακολουθεί τις εξελίξεις στη χώρα του, την Αλβανία, στοχεύοντας στις σχέσεις των ανθρώπων. Τα θέματα που τον απασχολούν είναι η φτώχεια, ο ουμανισμός ως υπέρτατη αξία, η κοινωνική καταπίεση, η καταγραφή ενός νεορεαλισμού, αλλά και ο θάνατος - πιο συγκεκριμένα η αυτοχειρία - ως μέσο λύτρωσης. Έτσι και στην πρόσφατη Αμνηστία του, η οποία τιμήθηκε με βραβεία και διακρίσεις στο τελευταίο φεστιβάλ του Βερολίνου, ο αδερφός της ηρωίδας Έλσας, φτωχός ψαράς, παίρνει μια μουντή μέρα τη βάρκα του, της βάζει δυναμίτη και ανατινάζεται μαζί της στα ανοιχτά. Η ιστορία της ταινίας κινείται γύρω από την άχαρη ζωή της Έλσας, μιας άνεργης εργάτριας, που ζει στο Πόγραδετς της Αλβανίας με τα δυο αγοράκια της και τον συντηρητικό πεθερό της. Μία φορά το μήνα παίρνει το λεωφορείο για τις φυλακές των Τιράνων, όπου βρίσκεται έγκλειστος ο σύζυγος της, για να κάνει σεξ μαζί του, βάσει ενός νέου φιλελεύθερου σωφρονιστικού κανονισμού. Εκεί η Έλσα γνωρίζει τον Σπετίμ, του οποίου η γυναίκα βρίσκεται επίσης στη φυλακή. Οι δύο αυτοί άνθρωποι, που εκφράζουν φανερά στα πρόσωπα τους τη σκληρή όψη μιας ολόκληρης κοινωνίας, ερωτεύονται και αρχίζουν ξαφνικά να κάνουν όνειρα για ένα καλύτερο αύριο. Ο πεθερός της Έλσας σύντομα μαθαίνει για την παράνομη σχέση της και τη διώχνει από το σπίτι. Καθώς εκείνη ετοιμάζεται να φύγει μόνιμα για τα Τίρανα, έξω από το λεωφορείο, την ώρα που ο παππούς επιχειρεί να της πάρει τα δύο παιδιά, τον σπρώχνει βίαια και τον χτυπάει στο κεφάλι. Στα Τίρανα πλέον η Έλσα φιλοξενείται στο διαμέρισμα μιας φίλης της, πιάνει δουλειά στην κουζίνα ενός νοσοκομείου, εξακολουθεί να επισκέπτεται τον σύζυγο της στη φυλακή και βέβαια να ζει τον έρωτα της με τον Σπετίμ. Οι ισορροπίες ανατρέπονται όταν μια μέρα η αλβανική κυβέρνηση ανακοινώνει τη χορήγηση αμνηστίας σε πολλούς φυλακισμένους, μεταξύ των οποίων είναι και οι σύζυγοι της Έλσας και του Σπετίμ. Η νέα γυναίκα επιστρέφει στο Πόγραδετς με άνδρα, παιδιά και πεθερό, υποκύπτοντας ως ζωντανή-νεκρή στο ζωώδες σεξ του αποφυλακισμένου συζύγου. Τα ίδια και ο Σπετίμ στα Τίρανα, ο οποίος αδιαφορεί ερωτικά για την επίσης αποφυλακισμένη σύζυγο του. Ένα πέρασμα του Σπετίμ έξω από το σπίτι της Έλσας, προκειμένου να ξαναδεί την αγαπημένη του, θα αποβεί μοιραίο: ο πεθερός της αποφασίζει να βάλει τέρμα σε όλο αυτό που σπιλώνει την τιμή και την υπόληψη της οικογένειας του. Δέσμιος της αλβανικής μπέσας, θα τραβήξει καραμπίνα και θα ξαπλώσει νεκρούς τη νύφη του και τον εραστή της...Και ο θεατής μένει εμβρόντητος απ' αυτή την πράξη απόδοσης υποτιθέμενης δικαιοσύνης, κατά τον ίδιο τρόπο που ο Φούντας πριν από μισό αιώνα τιμωρούσε τη Μελίνα για την απιστία της στη Στέλλα του Κακογιάννη. Οφείλω βέβαια να πω εδώ ότι θα ήθελε λίγο περισσότερη ανάπτυξη ο χαρακτήρας του δολοφόνου πεθερού, ώστε να δικαιολογηθεί η αποτρόπαια πράξη του στο τέλος της ταινίας, τη στιγμή που καθ' όλη τη διάρκεια της, ναι μεν αποφαίνεται συντηρητικός και κολλημένος στις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες, συχνά όμως έχει χιούμορ, μουσικές ευαισθησίες (παίζει μοιρολόγια στην τσαμπούνα του), ενώ σε κάποια φάση ξελασπώνει και την Έλσα στα μάτια του απατημένου συζύγου της και μοναχογιού του. Βέβαια, ο Μπουγιάρ πιθανώς να αποσκοπούσε στο σοκ του θεατή με την τελευταία ακριβώς σκηνή του φόνου, οπότε πάω πάσο και το δέχομαι ασυζητητί. Ούτως ή άλλως, παρακολούθησα μία εξαιρετική ταινία, γυρισμένη με νεορεαλιστική λογική, απ' αυτές τις ταινίες που πρωταγωνιστούν πραγματικά οι μοίρες των ανθρώπων και όχι αποκλειστικά η έλξη των σωμάτων τους και που σε πρώτο πλάνο κατατίθενται η ψυχολογία τους και τα απωθημένα ένστικτα τους. Διότι, απωθημένο ένστικτο ήταν ο έρωτας της Έλσας για τον Σπετίμ, απωθημένο ένστικτο ήταν και η εν ψυχρώ δολοφονία τους από τον πεθερό, έστω στο πλαίσιο ζητημάτων τιμής που έχουν να κάνουν με τα αυστηρά, ενίοτε απάνθρωπα, ήθη μιας βαλκανικής χώρας. Γυρνώντας χθες βράδυ σπίτι με Αλβανό ταξιτζή, του αφηγήθηκα την ιστορία της ταινίας πού 'χα δει το πρωί. Τον ξέρουμε τον Αλιμάνι - μου είπε -, τον δείχνει συχνά η αλβανική τηλεόραση, αλλά δεν μου αρέσει που πήρε το μέρος της γυναίκας. Γιατί εμείς εκεί, όταν μας την κάνει μια γυναίκα, βγάζουμε όπλο και καθαρίζουμε! Και εις ανώτερα, του απάντησα κι εγώ και κατέβηκα από το όχημα του, έχοντας βέβαια φτάσει στον προορισμό μου. Το γεγονός, πάντως, ότι όχι μόνο θέλησα να συζητήσω το περιεχόμενο αυτού του αλβανικού φιλμ με έναν Αλβανό πολίτη της χώρας μας, αλλά και το ότι ακόμη τριγυρίζει στο μυαλό μου, για μένα τουλάχιστον αποδεικνύει τελικά πόσο σημαντική ταινία έφτιαξε ο Μπουγιάρ Αλιμάνι!
* η Αμνηστία είναι η πρώτη αλβανική ταινία που έφτασε μέχρι το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου ως συμπαραγωγή Αλβανίας, Ελλάδας και Γαλλίας. Προβάλλεται την Πέμπτη 22 Σεπτεμβρίου, στις 20.00 το βράδυ, στην αίθουσα ΑΤΤΙΚΟΝ και σας τη συστήνω ανεπιφύλακτα!