συνέντευξη-με-τον-νεκτάριο-καραντζή-"η-οδύσσεια-είναι-μνημείο-παγιωμένο-σαν-τις-πυραμίδες-της-αιγύπτου"

Αφήνοντας κατά μέρος την αδιαμφισβήτητη αξία των ομηρικών επών μέσα στους αιώνες, συζητήσαμε πρώτη φορά με τον συνθέτη Νεκτάριο Καραντζή για παγκόσμιους συλλόγους μελετητών του Ομήρου που μαζεύονται κάθε χρόνο στο Μαλιμπού και την Ουρουγουάη, στη Χίο και τη Νέα Υόρκη προκειμένου να αναγνώσουν και να αναλύσουν την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Ο Καραντζής εξ άλλου ανέλαβε ένα εγχείρημα εκ των προτέρων δύσκολο: τη μελοποίηση αποσπασμάτων από την Οδύσσεια του Ομήρου χωρίς να ακολουθήσει καμία πεπατημένη, αναφορικά τουλάχιστον με τις προθέσεις του, τις ενορχηστρώσεις του και τελικά το ίδιο το αποτέλεσμα. Τα οχτώ τραγούδια- αφηγήματα με τη Σαβίνα Γιαννάτου ως καταλληλότερη ερμηνεύτρια, καθώς και τα τρία οργανικά κομμάτια του απαρτίζουν ένα δίσκο που διαθέτει όλα τα εχέγγυα ώστε να μείνει κλασικός στο είδος του, σημείο αναφοράς θα έλεγα για τον μελλοντικό ερευνητή της υπόθεσης μελοποιημένη ποίηση και τραγούδι στη χώρα μας. Με τον Καραντζή συναντηθήκαμε σήμερα το πρωί σε ένα σύντομο πέρασμα του από την Αθήνα, αφού έχει μόνιμη έδρα του τη Θεσσαλονίκη, εκεί όπου ηχογραφήθηκε και η δουλειά του. Ακολουθεί η καταγραφή της συζήτησης μας εν είδει αποκλειστικής συνέντευξης στα Άσματα και Μιάσματα.
Το έργο αυτό ήταν μια ανάθεση της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης Ιθάκης. Λογικό να ρωτήσω για τη σχέση σου με το εν λόγω νησί.

Κατάγομαι από την Ιθάκη. Το ίδιο και οι γονείς μου, που μοιράζουν τη ζωή τους μεταξύ Ιθάκης και Πάτρας. Ο αδερφός μου, απ' την άλλη, είναι μόνιμος κάτοικος του νησιού. Τα ωραιότερα χρόνια μου και τα πιο ξέγνοιαστα καλοκαίρια τα έζησα εκεί κι εγώ! Σε ότι αφορά το έργο, όλα ξεκίνησαν από την παρέα Αέναος Πλεύσις που είχαν την ιδέα να κάνουμε ένα cd από κοινού με τον στιχουργό Μιχάλη Μπουρμπούλη. Ο Μιχάλης πρότεινε με τη σειρά του να μελοποιηθούν αποσπάσματα της Οδύσσειας του Ομήρου. Η Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Ιθάκης ανέλαβε την οικονομική υποστήριξη του εγχειρήματος κι έτσι βρέθηκα με μια βαρυά ανάθεση στους ώμους μου. Να πω την αλήθεια, τρόμαξα λίγο όταν συνειδητοποίησα τι είχα να κάνω!

Νεκτάριε, αυτός δεν είναι ο πρώτος σου δίσκος...
Όχι, έχω κάνει άλλες τρεις δισκογραφικές δουλειές με το συγκρότημα Terra Incognita, αυτός όμως είναι ο πρώτος- ας τον πούμε- μεγάλος δίσκος.

Σε ρωτάω, διότι αν ήσουν πρωτοεμφανιζόμενος, παρ' ότι ώριμος ηλικιακά, δεν θα ήταν θράσος να παρουσίαζες ένα τέτοιο έργο;

Θράσος είναι όταν δεν υπάρχει μουσικός σεβασμός. Όταν είναι κάτι πέρα απ' τις δυνατότητες σου και δεν πρέπει να το αγγίζεις. Για μένα ήταν μια μεγάλη αναμέτρηση και πέρασαν αρκετοί μήνες μέχρι να πω μέσα μου Ναι, μπορώ να το κάνω! Μελέτησα πολύ, διάβαζα, μουτζούρωνα, σημείωνα, πήγα πίσω στην αρχαιοελληνική ποίηση και φιλοσοφία, πώς αλλιώς να γινόταν; Μπορεί να έχω γράψει συμφωνική μουσική και έργα για κουαρτέρτα εγχόρδων, λόγου χάρη, αλλά αυτό είναι άλλο πράγμα. Μιλάμε για ένα έργο- παγκόσμια κληρονομιά!

Χρησιμοποίησες παραδοσιακά και κλασικά όργανα. Πόσο σε προβλημάτισε η σύζευξη των οργάνων για τον τελικό ήχο που ήθελες να έχει η δουλειά;

Σκεφτόμουν αν θα μπορούσε αρχικά η Οδύσσεια να μελοποιηθεί ως jazz σουίτα. Ναι, θα μπορούσε. Ή και σαν Σένμπεργκ, λόγιο έργο, που πάλι θα μπορούσε. Το θέμα είναι όμως εμένα ποια θα ήταν η δική μου θέση. Κατέληξα να έχει έναν ελληνικό χαρακτήρα ως άκουσμα. Να σ' το πω αλλιώς, αυτός που θα τ' ακούσει ακόμη και στο ραδιόφωνο της Νεμπράσκα, να καταλάβει ότι έχει γεωγραφικό στίγμα και έρχεται απ' τη Μεσόγειο. Οι ενορχηστρώσεις των ξύλινων πνευστών- κι εδώ μπαίνουμε σε τεχνικά ζητήματα- που θέλουν συνδυασμένα μεταξύ τους ένα όμποε και ένα κλαρινέτο, παράγουν τον ήχο ενός τρίτου ακαθόριστου οργάνου, αρχέγονου και μυστηριακού. Σα να λέμε Είναι πραγματικότητα αυτό που ακούμε τώρα; Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, πέραν του ότι ο ήχος έρχεται από κάπου πολύ μακρυά και πολύ παλιά! Αυτή ήταν και η κυρίως πρόθεση μου.

Γιατί επέλεξες τη μελοποίηση της αρχαίας ελληνικής και όχι κάποιας μετάφρασης;

Αυτή ήταν η ανάθεση που μου έγινε, όμως και στα νέα ελληνικά να μου το ζητούσαν, πάλι εγώ θα πρότεινα το αρχαίο κείμενο. Διότι είναι το έργο Του, όχι η μετάφραση ενός τρίτου. Η Οδύσσεια του Ομήρου, μνημείο παγιωμένο σαν τις Πυραμίδες της Αιγύπτου!

Μίλησε μου λίγο για τη Σαβίνα Γιαννάτου. Πως έγινε η επιλογή της; Γνωρίζεστε από παλιά; Εκ των προτέρων είχα αποκλείσει μία κλασική μέτζο σοπράνο, διότι άλλο πράγμα είναι η Κεντρική Ευρώπη του 19ου αι. και άλλο η Μεσόγειος του 1.000 π.Χ. Η δε φωνή της Σαβίνας έχει κάτι το τόσο ιδιαίτερο και πολυμορφικό, ώστε τη μια μεταμορφώνεται σε Diamanda Galas, την άλλη σε κλασική σοπράνο και την άλλη σε Ρόζα Εσκενάζυ. Όταν άρχισε να ξεκαθαρίζει μέσα μου το προς τα που θα κινηθώ, ήταν σαφές ότι θα τραγουδούσε η Σαβίνα. Αν εκείνη δε μπορούσε, θα τά 'λεγα εγώ τα τραγούδια, δηλαδή κανένας (γέλια). Έχουμε συνεργαστεί στο παρελθόν σε συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τελευταία φορά, μάλιστα, παίξαμε στα Σκόπια, όπου ήμουν ο αντικαταστάτης του Μιχάλη Σιγανίδη στο κοντραμπάσο. Ξέρεις τι είναι να παίζουν οι άλλοι τα κομμάτια δέκα χρόνια κι εσύ να πας ως κανονικός αλεξιπτωτιστής; Σίγουρα έχει ενδιαφέρον, πάντως!
Εκτός από το αμιγώς τραγουδιστικό κομμάτι, υπάρχουν και αφηγηματικά μέρη που ανέλαβε επίσης η Σαβίνα. Γιατί αυτό; Αποφύγατε τον κίνδυνο της μορφής του τραγουδιού-ποταμό;
Όχι, απλά ήθελα να καταγραφεί ο ήχος της ελληνικής γλώσσας σαν αφήγηση και όχι σαν τραγούδι. Όταν άρχισα να διαμορφώνω το ύφος της δουλειάς και κατέληξα να έχει ένα τροπικό χαρακτήρα υπό την έννοια της παραδοσιακής μουσικής, η οποία βασίζεται σε τρόπους, το επόμενο βήμα ήταν το πως ο ίδιος ο λόγος θα γινόταν μελωδία. Παραδόξως μέσα σε μία εβδομάδα είχα φτιάξει τέσσερα κομμάτια, οι μελωδίες προέκυπταν αβίαστα και αυθόρμητα. Νομίζω είναι μια διαδικασία που δεν μπορεί να εκλογικευθεί ή ν' αναλυθεί περαιτέρω.
Παρ' ότι το cd κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα, έγινε λόγος για τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του. Τό 'χεις σκεφτεί, αλήθεια;
Δεν ήταν στις προθέσεις μου. Η τέχνη δεν πρέπει νά 'χει εκπαιδευτικό δασκαλίστικο χαρακτήρα. Έχει σε ένα πολύ γενικότερο επίπεδο, αφού γίνεσαι εν μέρει καλύτερος άνθρωπος ακούγοντας ένα σοβαρό έργο ή βλέποντας μία καλή ταινία, σκοπός της απώτερος όμως πρέπει να είναι η ανθρώπινη μετάβαση από το σκοτάδι στο φως. Τώρα που το λες, θα μπορούσε να έχει έναν εκπαιδευτικό χαρακτήρα, μια και μιλάμε για ένα έργο που διδάσκεται στα Γυμνάσια.
Υπό αυτή την έννοια, ποιος θα ήταν ιδανικότερος χώρος παρουσίασης του έργου; Η αυλή ενός σχολείου, Γυμνασίου, ή μία μουσική σκηνή;
Ιδανικότερος χώρος είναι αυτός που οι ακροατές θα ακούσουν καλύτερα. Μπορεί να είναι πολύ καλύτερη η κατάσταση σε ένα Γυμνάσιο από το Carnegie Hall, όπου εκεί θα περιμένουν κάτι που να μοιάζει με τα λίντερ του Σούμπερτ κι εγώ δεν ξέρω τι άλλο. Ή το αντίστροφο: να περιμένουν οι μαθητές ν' ακούσουν Αγγελάκα, που τον αγαπάω πολύ τον Γιάννη, και να πέφτουν πάνω σε κάτι πιο λόγιο ή πολύ κλασικό. Γενικά, το έργο αυτό πιστεύω πως δύσκολα κατηγοριοποιείται. Μοιάζει πολύ παραδοσιακό για τους τζαζίστες, πολύ τζαζ για τους έντεχνους, πολύ κλασικό για τους παραδοσιακούς κ.ο.κ. Ενδεχομένως, ας πούμε, τον ακροατή της κλασικής μουσικής να τον ξενίσει η χρήση του καβάλ, που δεν θα έπρεπε.
Η ηχογράφηση του cd έγινε στη Θεσσαλονίκη. Λύθηκαν κάποια προβλήματα έτσι;
Εκεί μένω, στη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Θεσσαλονίκης εργάζομαι, οπότε τελείωνε η πρόβα κι έλεγα Παιδιά, ελάτε να τσεκάρουμε το τάδε κουαρτέτο πού 'χω γράψει κλπ. Μόνο με τη Σαβίνα στήθηκε εδώ η ηχογράφηση, κατέβηκα με τα πολυκάναλα και γράψαμε.
Σ' ευχαριστώ πολύ και εύχομαι κάθε επιτυχία.
Εγώ σ' ευχαριστώ για τη συζήτηση.