αυτό-το-παρασκευοσάββατο-ο-ηλίας-λιούγκος-στο-@ΡΟΥΦ

Το ακόλουθο κείμενο είναι αποσπάσματα από τη συνέντευξη του τραγουδοποιού-τραγουδιστή Ηλία Λιούγκου στον Αντώνη Μποσκοΐτη για το περιοδικό Μετρονόμος (τεύχος 21, 2006)

Πότε συνειδητοποιείς το χάρισμα της φωνής σου;
Κατ' αρχάς, δε θεωρώ ότι έχω κάποιο ιδιαίτερο φωνητικό χάρισμα, όπως δεν θεωρώ ότι είναι προσόν το να γεννιέται κανείς με μια ωραία φωνή. Το να τραγουδάει όμως κανείς ωραία, έχει μεγάλη αξία και δεν το βρίσκεις έτοιμο, έχει να κάνει με τα βιώματα μας, τις επιλογές μας, την εκπαίδευση μας και πολλά άλλα. Κατατάσσονται και οι τραγουδιστές δηλαδή στον κανόνα που λέει ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να ζούνε βαθιά και ουσιαστικά αλλιώς η τέχνη τους θα είναι ρηχή και ανώδυνη. Εγώ ως τραγουδιστής είχα καλές, μέτριες, αλλά και κακές στιγμές. Μάλιστα κάποια τραγούδια του Χατζιδάκι νομίζω πως τα έχω καταστρέψει και με ενοχλεί τόσο όταν τα ακούω, που αν γινόταν να εξαφανίσω αυτούς τους δίσκους του με τη φωνή μου, θα το έκανα.
Τα έχεις καταστρέψει; Βαριά κουβέντα αυτή.
Ναι, έτσι πιστεύω για αρκετά τραγούδια και απορώ πως άρεσαν τόσο πολύ στον ίδιο. Από τότε διαφωνούσα και εκείνος έλεγε: Σταμάτα, δεν ξέρεις εσύ! Οπότε φανταζόμουν με τον καιρό θα καταλάβω. Όμως πέρασε ο καιρός και εγώ δεν έχω αλλάξει γνώμη, όπως ας πούμε στο «Ειμ' αϊτός χωρίς φτερά», γιατί άραγε προτιμούσε τη δική μου ερμηνεία από εκείνη τη συγκλονιστική του Γρηγόρη Μπιθικώτση;
Κατεβαίνεις από τα Γιάννενα στην Αθήνα σε σχεδόν εφηβική ηλικία. Θα είχε ενδιαφέρον να μας πεις ποια ήταν τα μουσικά σου ακούσματα, προτού γνωρίσεις τον Χατζιδάκι.
Στα Γιάννενα ζούσα σε μια κλειστή κοινωνία και ήταν σχεδόν προσβολή να ακούει κανείς κάτι άλλο πέρα από τα ηπειρώτικα, αν υποπτευόταν ότι υπάρχει και άλλο έξω απ' αυτό. Εγώ σε ηλικία 12-13 ετών περίπου, αποφάσισα να επαναστατήσω σε αυτό το ρατσισμό και αφού έσπασα τα τείχη οι πρώτες μουσικές που συνάντησα, ήταν ο Βοσκόπουλος, ο Αλ Μπάνο, ο Τομ Τζόουνς κ.α. Αργότερα άρχισα να ανακαλύπτω αυτά τα καταπληκτικά τραγούδια του Κουγιουμτζή, του Λοΐ'ζου, του Καλδάρα. Αυτή η περίοδος κράτησε αρκετά μέχρι που εντελώς τυχαία στα δεκαεννιά μου χρόνια, μια μέρα στο σπίτι ενός φίλου μου, άκουσα τα «Λιανοτράγουδα» από τον Μεγάλο Ερωτικό. Τον ρώτησα τι είναι αυτό, και μου λέει είναι ένα τραγούδι κάποιου συνθέτη που λέγεται Μάνος Χατζιδάκις.
Δε γνώριζες τον Χατζιδάκι από τη μουσική του για τις παλιές ελληνικές ταινίες;
Όχι, ζούσα σε έναν σκοτεινό και ανυποψίαστο κόσμο. Αυθεντικός κόσμος βέβαια, αλλά στερημένος, χωρίς γνώσεις, πρωτόγονος και ξεκομμένος απ' την πραγματικότητα. Στο σπίτι που γεννήθηκα δεν υπήρχαν βιβλία, δίσκοι, ούτε καν ραδιόφωνο. Πρώτη φορά λοιπόν στο σπίτι του φίλου μου άκουγα για την ύπαρξη του Χατζιδάκι, αλλά με συγκλόνισε τόσο πολύ αυτό το τραγούδι που μεταξύ ενθουσιασμού και αφέλειας, πήρα την μεγάλη απόφαση να γνωρίσω αυτόν τον άνθρωπο που λέγεται Χατζιδάκις. Δεν ήξερα βέβαια πως αυτή η γνωριμία θα είναι τόσο καθοριστική στη ζωή μου.
Και πότε γίνεται επιτέλους η γνωριμία σας με τον Χατζιδάκι;
Ήταν χειμώνας του 1975. Η περίοδος που ο Χατζιδάκις σχεδίαζε να μεταφέρει το Πολύτροπον που είχε λειτουργήσει για ένα χρόνο στην Πλάκα, στο Παγκράτι δίπλα στο Καλλιμάρμαρο. Εγώ λοιπόν βρέθηκα να εργάζομαι εκεί ως σιδεράς για διάφορες κατασκευές του χώρου. Σκοπός μου, βέβαια ήταν να γνωρίσω τον Χατζιδάκι κάτι που δεν έγινε όσο εργαζόμουν εκεί. Έφυγα απελπισμένος αλλά κάποια στιγμή πέρασα, ας πούμε τυχαία και βρήκα τον Σπύρο Πολυχρονόπουλο, ο οποίος είχε οριστεί από τον Χατζιδάκι ως υπεύθυνος του χώρου. Με πετυχαίνεις —μου λέει— σε μια δύσκολη στιγμή, διότι έχω να κάνω συγχρόνως δύο πράγματα: να πάω ένα συμβόλαιο της Βούλας Σαββίδου στο σπίτι του Χατζιδάκι, και να μεταφέρω και κάτι πράγματα στον Πειραιά. Αμέσως πετάγομαι εγώ: μπορώ να κάνω το πρώτο, αν θέλετε! Κι έτσι έγινε! Πήγα στον Χατζιδάκι, τον γνώρισα, του είπα ότι τραγουδάω και του ζήτησα να με ακούσει. Μετά από δυο-τρεις μέρες έγινε η ακρόαση και του άρεσε πολύ η φωνή μου.
Θυμάσαι ποια τραγούδια του τού τραγούδησες;
Το «Ειμ' αϊτός χωρίς φτερά» και το «Με την πρώτη σταγόνα της βροχής».
Πώς έγινε η πρόσκληση να συμμετάσχεις στα Παράλογα;
Δεν έγινε καμία πρόσκληση. Το διάβασα ξαφνικά στα Νέα. Ενώ βρισκόμασταν συχνά, είχε ξεχάσει να μου το πει. Ήταν μεγάλο σοκ όταν είδα το όνομα μου δίπλα στους γίγαντες, τη Φαραντούρη, τον Σαββόπουλο, τη Μερκούρη, τον Θεοδωράκη και φυσικά τον ίδιο τον Χατζιδάκι. Ακόμα κρατάω αυτό το απόκομμα. Τα Παράλογα είναι ο μόνος δίσκος που δεν θα μπορέσω ποτέ να τον ακούσω αντικειμενικά. Φαντάσου πως η έννοια της λέξης Παράλογα έχει μετατοπιστεί για μένα και σημαίνει κάτι σαν Cundu Luna Vini, Φαραντούρη, χειμώνας '77, η εικόνα του εξωφύλλου και ότι άλλο θυμάμαι απ' την εποχή εκείνη.
Την αμέσως επόμενη χρονιά βρίσκεσαι στην Πλάκα στους Αχαρνής του Σαββόπουλου, αλλά και σε μπουάτ με τη Μαρίζα Κωχ και τη Βούλα Σαββίδου. Μίλησε μας λίγο γι' αυτές τις συνεργασίες.
Στον Σαββόπουλο με πρότεινε πάλι ο Χατζιδάκις. Μεγάλη τύχη για μένα στο ξεκίνημα μου να συμμετέχω απ' τη μια δισκογραφικά στα Παράλογα και απ' την άλλη μέσα στον ίδιο χρόνο στους Αχαρνής με αυτή την υπέροχη παρέα! Ο Ζιώγαλας, ο Ρασούλης, ο Πάνος Κατσιμίχας, η Τανάγρη, ο Μπουλάς, ο Κώστας Γεωργίου, ο Παπάζογλου! Τον επόμενο χρόνο δούλεψα με την Κωχ. Η ελευθερία που μου έδινε η Μαρίζα με έβαλε στη διαδικασία να σκέφτομαι πώς γίνεται να υπάρχω από μόνος μου και να έχω μια παρουσία όταν δεν είμαι όργανο ενός ισχυρού συνθέτη που να μου δίνει κατεύθυνση, όπως γινόταν πριν. Δεν αντιτάχτηκα σε κανένα, απλώς έμαθα να λειτουργώ και στα δύο. Πέραν αυτών, εκτός του Μαυρουδή, δεν έκανα άλλες συνεργασίες διότι ήρθε η στιγμή που αποφάσισα να ασχοληθώ κυρίως με τη σύνθεση και σαν τραγουδιστής να παραμείνω αποκλειστικά με τον Χατζιδάκι.
Αλλά και στο Παιδί της Γης, το δίσκο που κάνατε με τον Μαυρουδή πάλι ήταν ισχυρός ο δεσμός με τον Χατζιδάκι, αφού βασιζόταν εξ ολοκλήρου σε δικά του ποιήματα.
Θυμάμαι, ένα βράδυ στο Ρήγα που τραγουδούσα με την Κωχ, με πλησίασε ένας συμπαθέστατος κύριος με γένια και μου λέει Λέγομαι Νότης Μαυρουδής, είμαι συνθέτης και θέλω να συμμετάσχετε σε ένα δίσκο που κάνω. Με ξέρετε; Ιδέα δεν είχα! Λέω συγνώμη, δε σας ξέρω! Έχω γράψει, λέει, το «Ακρη δεν έχει ο ουρανός»... Αυτό, λέω, το ξέρω και αμέσως ανακουφίστηκα. Ο δίσκος, συνεχίζει, θα είναι με την Αρλέτα και με σένα, αλλά το όνομα σου θα γραφτεί κανονικά όχι με τόσο μικρά γράμματα όπως στα Παράλογα. Αν και δεν είχα γνώμη εκείνο τον καιρό, το κλίμα των τραγουδιών και της ηχογράφησης, γενικά μου άρεσε πάρα πολύ. Τον Μαυρουδή τον εκτιμώ πάρα πολύ. Είναι βαθύς γνώστης της μουσικής, αστείρευτος μελωδός, με ιδιαίτερο χιούμορ και ο πιο ζεστός άνθρωπος που έχω γνωρίσει.
Φτάνουμε στις αρχές του '80, όπου έρχεται και ο πρώτος σου προσωπικός δίσκος, ένα μίνι άλμπουμ. Μίλησε μας λίγο για τη Νυχτερινή Δοκιμασία.
Το γεγονός αυτού του δίσκου είναι η Φλέρυ. Απ' τη μεριά μου έχει πολλές αδυναμίες, εκτός από δύο τραγούδια που ακόμα σήμερα δεν καταλαβαίνω πώς τα έκανα και με ξεπερνάνε. Σ' αυτά τα τραγούδια διακρίνεται μάλιστα πολύ καθαρά το στίγμα μου. Είναι το «Νανούρισμα» και η «Θεατρίνα». Άλλα στοιχεία που κολακεύουν το δίσκο είναι η διεύθυνση του Μάνου Χατζιδάκι και η ενορχήστρωση του Νίκου Κυπουργού.
Στο μεταξύ είχαν προηγηθεί Οι μπαλάντες της οδού Αθηνάς του Χατζιδάκι με σένα, τη Βενετσάνου, τον Λέκκα και την Πασπαλά. Ο Χατζιδάκι σε συνέντευξη του εκείνη την εποχή, είχε πει πως αυτά τα τέσσερα παιδιά είναι η συνέχεια της Φλέρυς Νταντωνάκη και του Ευτύχιου Χατζηττοφή, των ερμηνευτών του από την προηγούμενη δεκαετία. Αισθανόσασταν σα μια οικογένεια, κάνατε παρέα μεταξύ σας;
Παρακαλώ μη με ταυτίζετε με τα άλλα παιδιά του Χατζιδάκι, δεν έχω σχέση με κανέναν. Δεν υποτιμώ κανέναν, αντιθέτως τους περισσότερους τους εκτιμώ, αλλά μεταξύ μας έχουμε μεγάλες διαφορές. Ούτε τότε δεν κάναμε ιδιαίτερα παρέα, ανεξαρτήτως των συνεργασιών. Αυτό αποδεικνύεται κι απ' το γεγονός πως όταν έφυγε ο Χατζιδάκις, διαλυθήκαμε. Έχουμε όμως μεταξύ μας κάτι κοινό που μας ενώνει και είναι το ότι όλοι μας, αγαπήσαμε με τον τρόπο μας τον Χατζιδάκι. Αυτό με κάνει να νιώθω συγγενής και κάθε φορά που συναντώ κάποιον απ' την παρέα, αισθάνομαι ότι εμείς κατέχουμε κάποιο μυστικό που οι άλλοι δεν το γνωρίζουν.
Ένιωσες ορφάνια μετά το θάνατο του Χατζιδάκι; Ερώτηση- κλισέ, αλλά η δική σου απάντηση έχει ξεχωριστή σημασία.
Στα μουσικά ζητήματα περιέργως δεν τον αναζήτησα. Όλα αυτά τα χρόνια που λείπει, ενώ συχνά αντιμετωπίζω δυσκολίες, δεν έτυχε να χρειαστώ τη συμβουλή του, ξέρω τι θα μου έλεγε, νομίζω πως μου τα είπε όλα και το μάθημα ολοκληρώθηκε. Τώρα μέσα από τις προσωπικές μου αναζητήσεις αυτό που κάνω είναι να εφαρμόζω στην πράξη τα όσα διδάχτηκα.
Τελευταία φορά που είχαμε δικά σου καινούργια τραγούδια ήταν με Το φιλί μου ταξιδεύει του 2003. Εκεί, συνεργάστηκες με τον Δημήτρη Μητροπάνο, τη Μελίνα Κανά, τον Αλκίνοο Ιωαννίδη κ.ά. Θεωρώ ότι αυτός ο δίσκος δεν περπάτησε, καθώς βγήκε σε μία περίοδο που το εύρημα των συμμετοχών είχε υπερκορεστεί. Συμφωνείς;
Οι εταιρείες πιστεύουν πως αν σε ένα δίσκο μπει ο Α ή ο Β, θα πάει καλά. Εγώ πάλι ξέρω ότι δεν ισχύει αυτό, αλλά για μένα ήταν μια καλή αφορμή να κινητοποιηθώ και να έρθω σε επαφή μ' αυτούς τους υπέροχους τραγουδιστές τους οποίους θαυμάζω και να τους δώσω τα τραγούδια μου. Αν η εταιρεία δεν μ' έβαζε σ' αυτή τη διαδικασία, αποκλείεται να το έκανα από μόνος μου. Όσο για την εμπορικότητα, οι δίσκοι μου γενικά δεν πάνε και πολύ καλά, διότι ένας δίσκος για να έχει επιτυχία πρέπει εκτός των άλλων να έχει έναν εργατικό και αφοσιωμένο μεταφορέα. Έναν τραγουδιστή δηλαδή που να μεταφέρει τα τραγούδια στον κόσμο. Εγώ δυστυχώς όταν τελειώνω την ηχογράφηση ενός δίσκου αντί να φροντίζω να τον παρουσιάζω όσο μπορώ περισσότερο, αφού τραγουδάω ο ίδιος, το ενδιαφέρον μου στρέφεται στη σύνθεση του επόμενου δίσκου. Όμως ας μην ξεχνάμε ότι η αξία της τέχνης δεν μετριέται απ' τις πωλήσεις.
Με το γιο σου τι γίνεται;
Στην πυραμίδα της ζωής μου παλεύει η μουσική με το γιο μου ποιος θα ανέβει στην κορυφή. Νομίζω, προς το παρόν κερδίζει ο Ορέστης. Εγώ θα ήθελα να έρθουν ισοπαλία αλλά δυστυχώς σε αυτή τη θέοη χωράει μόνο ένας.
Κλείνοντας, θα ήθελα να μου περιγράψεις με δυο λόγια ποιος ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις για σένα όπως τον έζησες για είκοσι ολόκληρα χρόνια.
Ήταν ο ήρωας μου. Αυτός που αντιδρούσε πάντα στην ασκήμια και κέρδιζε όλες τις μάχες που ο ίδιος προκαλούσε. Ολοι μας χρειαζόμαστε στα δύσκολα έναν ήρωα τολμηρό και γενναίο για να καταφέρνει το αδύνατο που εμείς δεν μπορούμε. Ήταν αυτός, που από την ώρα που τον γνώρισα μέχρι την ώρα που έφυγε, σχεδόν επί είκοσι χρόνια, μου έκανε την τιμή να με θεωρεί φίλο του, γιο του, συνεργάτη και μαθητή του. Ακόμα αναρωτιέμαι αν μου άξιζε αυτή η θέση, και γνωρίζω βεβαίως ότι οφείλω να το αποδείξω. Μια θέση που μου έδωσε την ευκαιρία να ζω την καθημερινότητα ενός μύθου, και να έρθω σε επαφή με τα μεγάλα. Να ακούσω εξαίσιες ιστορίες για τον Καζάν, τον Φελίνι ή τον Ρότα και να τον δω να συνομιλεί με τον Πιατσόλα, τον Γκάτσο και τον Πιοβάνι, αλλά και με τον περιπτερά ή τον μανάβη της γειτονιάς χωρίς να μειώνεται το ενδιαφέρον. Ναι! Ο Χατζιδάκις είχε το χάρισμα όπου κι αν βρίσκονταν να μεταμορφώνει ότι υπήρχε γύρω του και να το κάνει ποιητικό. Κάτι σαν ήλιος που στο πέρασμα του φώτιζε για λίγο τους ετερόφωτους και μετά πάλι εκείνοι στο σκοτάδι. Ο Χατζιδάκις ήταν αυτός που αν δεν είχε γεννηθεί, θα ήμασταν πολιτιστικά πολύ φτωχότεροι. Δεν μπορώ να φανταστώ μια Ελλάδα δίχως το Μεγάλο Ερωτικό ή τη Τζοκόντα, όπως δεν μπορώ να φανταστώ την Αθήνα χωρίς την Ακρόπολη.
* ο Ηλίας Λιούγκος αύριο Παρασκευή και μεθαύριο Σάββατο, 29 και 30 Απριλίου, θα εμφανιστεί στη μουσική σκηνή @ΡΟΥΦ (Ανδρονίκου 18 & Κωνσταντινουπόλεως). Μαζί του, στο πιάνο και το τραγούδι, η Δέσποινα Στεφανίδου. Ώρα έναρξης: 22.00 Είσοδος: 7 ευρώ