Μαρία Φαραντούρη - Charles Lloyd - Λένα Πλάτωνος: Η ισχύς εν τη ενώσει

Είναι πολλές οι συνεντεύξεις που μου έχει δώσει η Μαρία Φαραντούρη, η εθνική μας τραγουδίστρια, την τελευταία εικοσαετία. Έχει βιώσει τέτοια κοσμοϊστορικά γεγονότα εκ των έσω η Φαραντούρη, που δικαίως ο διεθνής Τύπος την έχει αναγορεύσει σε ένα ιστορικό πρόσωπο για τη χώρα μας εκτός από μία πολύ μεγάλη καλλιτέχνιδα. Τις ίδιες διθυραμβικές κριτικές εξακολουθεί να παίρνει και τα τελευταία χρόνια με αφορμή τη συνεργασία της με έναν σπουδαίο εκπρόσωπο της διεθνούς τζαζ σκηνής, τον Αμερικανό πνευστό μουσικό και συνθέτη Charles Lloyd.  Ο Lloyd που θα δώσει ακόμη μία μοναδική συναυλία στο Ηρώδειο, την Πέμπτη 18 Ιουλίου, με επίσημη καλεσμένη του τη Φαραντούρη και, μεταξύ άλλων, θα αποδώσει με τη μπάντα του και τέσσερις ολοκαίνουργιες συνθέσεις της Λένας Πλάτωνος σε ποίηση αρχαίων Ελληνίδων ποιητριών.

Πότε γνωρίσατε προσωπικά τον Τσαρλς Λόιντ;

Το 2002 σε μία περιοδεία μου στα πανεπιστήμια της Αμερικής, μεταξύ των οποίων κι αυτό της Σάντα Μπάρμπαρα, υπήρξε ένας ομογενής επιχειρηματίας, ο Τζίμι Αργυρόπουλος, που με δική του χορηγία είχε φτιαχτεί εκεί μία ελληνική έδρα. Τραγούδησε και η Μαριώ, θυμάμαι, αφού γινόταν και μια εκδήλωση για το ρεμπέτικο. Ο Αργυρόπουλος είπε του Τσαρλς Λόιντ, που έμενε εκεί και που ευτυχώς τον πετύχαμε, να έρθει να ακούσει τη «Φαραντούρη που τραγουδάει Θεοδωράκη, Χατζιδάκι και την ελληνική μουσική». Έρχεται ο Λόιντ και μετά που μας είχε καλεσμένους ο Αργυρόπουλος στο σπίτι του, με υποδέχτηκε με μεγάλο σεβασμό. Όντας βουδιστής κιόλας, έπεσε κάτω και μου φιλούσε τα πόδια. Ήξερα ότι ήταν στο κοινό, αφού ο Χένινγκ Σμιτ, ο Γερμανός μαέστρος της ορχήστρας μου, τον γνώριζε και με είχε προϊδεάσει: «Από κάτω, να ξέρεις, είναι ένας πολύ σπουδαίος μουσικός». Δάκρυζε που μ’ έβλεπε, είχαμε μια γνωριμία που θύμιζε ψυχική και πνευματική υπέρβαση. Η Ντόροθι, η γυναίκα του Λόιντ, μου εξήγησε πως όποτε γνωρίζει κάποιον και του κάνει εντύπωση, μπαίνει σε βαθιά υπαρξιακά θέματα. Ποιος ξέρει, μπορεί να του θύμισα τη γιαγιά του που ήταν Ινδή και τον πατέρα του, που ήταν Αφροαμερικανός. Σίγουρα κάτι του έκανε το αρχέγονο της φωνής μου, όπως θα δήλωνε σ’ όλους τους δημοσιογράφους. Ο Λόιντ με ενημέρωσε πως σκόπευε να έρθει τον επόμενο χρόνο στην Ελλάδα. Θα έπαιζε στο Λυκαβηττό και με κάλεσε να πω δύο τραγούδια μαζί του. Πράγματι, έτσι έγινε και τραγούδησα το «Βλέφαρο μου» του Κυπουργού και της Νικολακοπούλου και ένα δικό του, το «Blow, wind».

Ήταν η αρχή, όπως φαίνεται, για μία συνεργασία που κρατάει είκοσι χρόνια τώρα.

Αλληλογραφούσαμε με τη Ντόροθι και το 2007 τους φιλοξένησα στο εξοχικό μου σπίτι, όπου γνωριστήκαμε καλύτερα. Ακολούθησε συναυλία του στο «Παλλάς» κι εκεί είπα περισσότερα τραγούδια, ενώ λίγο μετά, στη Θεσσαλονίκη, έφερα στο συγκρότημα του και τον Σωκράτη Σινόπουλο. Τραγούδησα μακεδονίτικα, έχοντας μελετήσει πολύ τη Δόμνα Σαμίου, κι ο Λόιντ ενθουσιάστηκε. Το ένα έφερνε το άλλο, αφού κάναμε μια ακόμη συναυλία στη Γερμανία και γράφτηκαν διθυραμβικές κριτικές. Φτάνουμε στο 2010 και δίνουμε τη μεγάλη κοινή μας συναυλία στο Ηρώδειο.

Ο Τσαρλς Λόιντ μεσουρανούσε τη δεκαετία του 1960 στη τζαζ και τη ροκ σκηνή, τότε που εσείς ήσασταν στο εξωτερικό. Πως και δεν τον είχατε γνωρίσει ή ακούσει έστω;

Εγώ πάντα στο εξωτερικό, στον ελεύθερο χρόνο μου, παρακολουθούσα τζαζ και ροκ συναυλίες. Είδα τους Beatles, τους Rolling Stones, τη Νίνα Σιμόν, όπως και την Έλλα Φιτζέραλντ στο Παρίσι. Ήταν μια απ’ τις τελευταίες συναυλίες της συνοδεία ενός κιθαρίστα λίγο πριν πάθει τη γάγγραινα στο πόδι της. Ήμουν στο κοινό, δεν τους είχα γνωρίσει όλους αυτούς. Εξαιρούνται οι Beatles, αφού ο Αλέξης Μάδρας με πήγε στο στούντιο Apple και τους παίξαμε με τον Κυριάκο Σφέτσα, τον τότε πιανίστα μου, το «Κράτησα τη ζωή μου» και το «Αν θυμηθείς τ’ όνειρο μου» του Θεοδωράκη. Ήταν ο Τζον Λένον, ο Πολ Μακ Κάρτνεϊ και η Γιόκο Όνο. Βγάλαμε φωτογραφίες, τις οποίες ψάχνω μέχρι σήμερα, αφού τις έχει στο Λονδίνο ο γιος του Μάδρα. Δυστυχώς ήταν τόσο απανωτά τα βιώματα που δεν κρατούσα τίποτα και τότε έπρεπε να έχεις μονίμως ένα φωτογράφο μαζί σου. Για τον Λόιντ δεν είχα ακούσει, ίσως γιατί στο Μόναχο και το Βερολίνο κυρίως, πήγαινα στα τζαζ κλαμπ, αλλά μ’ ενδιέφερε περισσότερο το τραγούδι και όχι τόσο η αυτοσχεδιαστική μουσική. Επίσης ο Λόιντ δεν συνεργαζόταν με τραγουδίστριες, αλλά μόνο με μουσικούς.

Να που συνεργάστηκε τελικά με τραγουδίστρια και μάλιστα Ελληνίδα, όχι μόνο συναυλιακά, αλλά και δισκογραφικά.

Ισχύει. Η συναυλία του Ηρωδείου ηχογραφήθηκε από τον Μάνφρεντ Άιχερ της ECM και κυκλοφόρησε σ’ όλο τον κόσμο, κάτι που μας έδωσε την ευκαιρία να ταξιδέψουμε κι εμείς σ’ όλο τον κόσμο κυριολεκτικά: Πήγαμε στην Αμερική, Καλιφόρνια, Νέα Υόρκη, Ουάσινγκτον, στην Ευρώπη, Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, αλλά και στην Αυστραλία. Ο Άιχερ είχε μεγάλη δύναμη ως δισκογραφικός παράγοντας κι έρχονταν όλοι οι διανοούμενοι στις συναυλίες μας. Τα τελευταία χρόνια, βέβαια, ο Λόιντ έφυγε από την ECM και επέστρεψε σε μια ιστορική δισκογραφική της Αμερικής που είχε κλείσει λόγω οικονομικών προβλημάτων.

Δεν είστε πια 20 ή 30 ετών. Θέλω να πω δεν είναι κουραστικό να είστε συνέχεια μέσα σ’ ένα αεροπλάνο;

Τώρα δεν είναι στο βαθμό που ήταν όλο αυτό. Υπάρχει η κούραση, αλλά ισοσταθμίζεται από την παρέα, τη χημεία, την αίσθηση του ότι κάνεις κάτι απολύτως δημιουργικό, εφόσον κάθε φορά παίζουμε διαφορετικά πράγματα. Υπήρχαν στιγμές που έφευγα κι εγώ απ’ την κανονικότητα μου και αυτοσχεδίαζα με τους μουσικούς του κι αυτό τους άρεσε και μου το σχολίαζαν. Αυτοί εντυπωσιάστηκαν από την ελληνική παραδοσιακή μουσική, τα ποντιακά, τα ηπειρώτικα, όπως και τον Μίκη. Εμείς, π.χ., έχουμε συνδέσει το «Κράτησα τη ζωή μου» με την ποίηση του Σεφέρη, εκείνοι όμως έβλεπαν την καταγωγή του τραγουδιού σαν έναν σύγχρονο βυζαντινό ύμνο. Ταυτόχρονα μου δόθηκε η ευκαιρία να συμπράξω με τους μεγαλύτερους τζαζίστες του κόσμου, σαν τον Τζέισον Μοράν, αλλά και τον Λάρι Γκρεναδιέ, που θα έρθει τώρα στο Ηρώδειο.

Το θέμα είναι, βέβαια, αν η Φαραντούρη εντάσσεται στη μουσική του Τσαρλς Λόιντ και όχι ο Λόιντ στην ελληνική μουσική.

Τραγουδάω και δικές του συνθέσεις, όπως το «Requiem» που η Αγαθή Δημητρούκα έγραψε ελληνικούς στίχους. Έχοντας κάνει από νωρίς πολλούς μη θεοδωρακικούς δίσκους, με τραγούδια διαμαρτυρίας, μ’ αυτά του Μπρεχτ κλπ., είχα πολλές άλλες προτάσεις. Με τον Λόιντ συνέβη να αγαπηθούμε, δεν θα γινόταν να ψαχτώ εγώ με τέτοιους μουσικούς. Είχα την τύχη να έρθουν να μ’ ακούσουν, δεν αναζήτησα κανέναν στην Αμερική. Δεν ήμουν ποτέ ο τύπος που θα «χωνόμουν» κάπου για συνεργασία. Και γι’ αυτό τώρα πριν τελειώσουμε τη ζωή μας ή τη συνεργασία μας, σκέφτηκα να κάνουμε κάτι ακόμη με τον Τσαρλς. Και δεν είναι εύκολο, ξέρετε, την τρέχουσα περίοδο. Οικονομικά συχνά είναι ασύμφορο να έρχονται τόσο μεγάλες ορχήστρες στη χώρα μας.

Έχετε δίκιο. Στην πρόσφατη συναυλία της Anohni στο Ηρώδειο, σχολιάστηκαν έντονα οι τσουχτερές τιμές των εισιτηρίων.

Το άκουσα και γι’ άλλες συναυλίες αυτό. Θα πω μόνο ότι δεν είναι δική μου συναυλία για να το ελέγξω. Εγώ θα είμαι επίσημη προσκεκλημένη του Λόιντ και θα παίξουμε για μισή ώρα μαζί με τον Σινόπουλο.

Θα υπάρχει και κάτι πραγματικά καινούργιο που θ’ ακούσουμε σ’ αυτή τη συναυλία. Συνθέσεις της Λένας Πλάτωνος πάνω σε ποιητικά σπαράγματα αρχαίων Ελληνίδων ποιητριών.

Με τον Λόιντ συναντηθήκαμε το περασμένο καλοκαίρι στην Ιθάκη, στην εξοχική κατοικία του Τζίμι Αργυρόπουλος. Εκεί τους έβαλα και άκουσαν τα κομμάτια της Πλάτωνος, που τα είχαμε δουλέψει στο σπίτι της. Ενθουσιάστηκε τόσο, που την άλλη μέρα στον πρωινό καφέ μας, μου είπε το εξής: «Μου ‘’μίλησαν’’ τόσο μέσα μου αυτά τα τραγούδια, που δεν μπορούσα να κοιμηθώ». Κάτι ανάλογο μου’χε πει και ο Λαζαρίδης ο πιανίστας όταν παίξαμε τη «Βεατρίκη στην οδό Μηδέν» του Μίκη. Δεν μπορούσε να ηρεμήσει. Πρότεινα του Τσαρλς, αφού του άρεσαν τόσο, να τα εντάξουμε σε μια επόμενη συναυλία μας. Όταν δουλεύτηκαν κι άλλο τα κομμάτια με τη Λένα, του τα έστειλα και αποφασίσαμε ποια θα παιχτούν. Ανέκαθεν λειτουργούσα ως συνδετικός κρίκος μεταξύ μουσικών και ήταν κάτι που αγαπούσε πολύ σε μένα ο Μάνος Χατζιδάκις. Επιλέξαμε τέσσερις μελοποιημένες ποιήτριες από το έργο «Σιωπηλών σπαράγματα», αρχαία κείμενα σε νεοελληνική απόδοση του Θάνου Τσακνάκη. Το έργο παρουσιάστηκε στην Ελευσίνα – Πολιτιστική Πρωτεύουσα σε σκηνοθεσία του Μαρμαρινού, αλλά και μέσα στο Μουσείο της Ακρόπολης με διακόσιους επίλεκτους προσκεκλημένους. Αυτό το ηχογράφημα άκουσε ο Τσαρλς και ενθουσιάστηκε.

Τα χρόνια της δικτατορίας προείχε ο αγώνας…

Όχι, προείχε να προβάλω την τέχνη μου, τους μεγάλους ποιητές και τη μουσική μας. Πάνω απ’ όλα ήταν η μουσική και η υπαρξιακή μου σχέση μαζί της. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συσπειρώσει την παγκόσμια κοινότητα γύρω από το πρόβλημα της Ελλάδας. Ο κόσμος δεν ερχόταν στις συναυλίες μου για να πει «Κάτω η χούντα», αλλά για να ακούσει μουσική. Ο Σεφέρης και ο Ρίτσος ήταν ήδη μεταφρασμένοι σε Αγγλία και Γερμανία, οπότε ερχόταν όλη η πνευματική αφρόκρεμα σε κάθε χώρα. Στο Λονδίνο μας πλαισίωναν οι σημαντικότεροι ηθοποιοί του βρετανικού θεάτρου. 

Πάντως, δεν ήταν αμελητέα κι η απλή διαμαρτυρία εκείνη την περίοδο. Ο Ντίλαν και η Μπαέζ το ίδιο δεν έκαναν με τις αντιπολεμικές συναυλίες τους;

Βεβαίως, ειδικά η Μπαέζ που είχε τραγουδήσει και το «Άσμα Ασμάτων» του Μίκη. Κι αυτοί, όμως, την τέχνη τους και την ποίηση τους φανέρωναν πάνω απ’ όλα. Εμπνέονταν απ’ τα γεγονότα, ενώ εμείς το κάναμε αυτό μόνο με συγκεκριμένα έργα που μας έδινε ο Μίκης. Την εποχή της χούντας την εξέφρασε μόνο ένας κύκλος τραγουδιών του με το «Πάλης ξεκίνημα» και τον «Ωρωπό», γι’ αυτό και τον ονόμασε «Τα τραγούδια του Αγώνα». Εγώ πάλι τραγουδούσα Λόρκα, Νερούδα, όλους τους μεγάλους ποιητές. Ακόμη και σήμερα εντάσσω και τραγούδια του Χατζιδάκι στο ρεπερτόριο μου – πάντα μπαίνει ο «Εφιάλτης της Περσεφόνης» ως τραγούδι – οικολογικό σύμβολο.

Τι είναι αυτό που κάνει τόσο σημαντικό το ελληνικό τραγούδι στο εξωτερικό;

Οι ξένοι μαγεύονται από την αρχαία ελληνική ιστορία, τη μυθολογία, τον Όμηρο. Οι συνθέτες μας βασίστηκαν στον αρχαίο μύθο για να φτιάξουν τον νέο μαζί με τους ποιητές, εκφράζοντας τις ανάγκες της εποχής τους. Η βαθιά του τέχνη έκανε γνωστό τον Θεοδωράκη και όχι η «επανάσταση». Ο Βολανάκης έδινε παραστάσεις στο Λονδίνο πάνω στην ελληνική ποίηση όταν πρωτοβγήκαμε έξω. Θυμάμαι τον Γιώργο Σκούρτη που έκανε απαγγελίες για τα προς το ζην και στο τέλος χόρευε κι ένα ωραίο ζεϊμπέκικο. Η ίδια περίοδος που με βρήκε ο Μάδρας και με πήγε στους Beatles. Απόδειξη του πόσο στέρεο ήταν αυτό που κάναμε είναι το ότι έχω φτάσει 76 ετών και ακόμη με καλούν να τραγουδήσω σ’ όλο τον κόσμο.

Οι τελευταίες Ευρωεκλογές έδωσαν ένα σαφές μήνυμα υπέρ της αποχής των πολιτών και της ακροδεξιάς. Ποια είναι η γνώμη σας;

Όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και παγκοσμίως. Γίνονται τρομερές αλλαγές και βρισκόμαστε σε μεγάλη αβεβαιότητα, όχι μόνο λόγω των γεωπολιτικών συνθηκών με τους πολέμους, αλλά και με τα δικά μας προβλήματα, την ακρίβεια και την έλλειψη θεσμών. Ζούμε σε μια παράλογη εποχή και δεν ξέρουμε που θα καθίσει η μπάλα. Δεν μπορεί να μην έχουμε Αντιπολίτευση, είναι σαφές και το λέει ο καθένας αυτό!

Προσδοκάτε σε μία συσπείρωση των προοδευτικών κεντροαριστερών δυνάμεων όπως έγινε στη Γαλλία;

Βεβαίως και μακάρι να το δούμε και εδώ. Δεν υπάρχει άλλη λύση! Με τα αρμόδια όργανα και μ’ έναν σωστό αρχηγό, που θα ψηφιστεί απ’ τη βάση. 

Το βρίσκετε εφικτό;

Μόνο αν το θελήσουν. Να βρεθεί ένας ισχυρός ηγέτης που να ξέρει πολιτική και τις διεθνείς σχέσεις. Εγώ θα σεβαστώ την απόφαση της βάσης, αρκεί να συσπειρωθούν. Εδώ δεν πάει ποιος αρέσει σε μένα και ποιος αρέσει στον άλλον με την έννοια ενός ισορροπημένου αριστερού πολιτικού.

* Η συνέντευξη με τη Μαρία Φαραντούρη πραγματοποιήθηκε στο σπίτι της στην Εκάλη την Τρίτη 18 Ιουνίου 2024

η-συνέντευξη-της-μαρίας-φαραντούρη-στο-ΠΟΝΤΙΚΙ-της-μ.πέμπτης

Η Μαρία Φαραντούρη είναι μια εμβληματική τραγουδίστρια και μια αληθινή πρέσβειρα του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό, ταυτισμένη με τους κοινωνικούς αγώνες αφενός, με τον λυρισμό και την ποίηση αφετέρου. Η Liberation τη χαρακτήρισε κάποτε Joan Baez της Μεσογείου και ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν Ήρα, σύγχρονη Ελληνίδα Θεά. Δεν υπάρχουν άλλα κοσμητικά επίθετα για να περιγράψουν το εύρος της φωνής της, το ήθος και τη στάση της απέναντι στην Τέχνη και το τραγούδι από το 1966 που ξεκίνησε επισήμως το ταξίδι της. Αν και την ίδια την τρομάζουν τέτοιοι χαρακτηρισμοί, πάντα αποζητά τη αυγκρότηση της ως άνθρωπος και την πίστη σε κάποιες αναλλοίωτες αξίες ως καλλιτέχνιδα. Στην ακόλουθη συνέντευξη μίλησε αποκλειστικά για την τρέχουσα πολιτική κατάσταση, το ακραίο φαινόμενο της Χρυσής Αυγής, την Αριστερά, τον μέντορα της, Μίκη Θεοδωράκη φυσικά, διατυπώνοντας παράλληλα την ευχή κι ελπίδα να μη χάσει η ελληνική κοινωνία τη συνοχή της.

Του Αντώνη Μποσκοΐτη

Πριν συναντηθούμε, μου είπατε πως θα έχετε ραντεβού με τον Μίκη Θεοδωράκη. Τι ετοιμάζετε αυτή τη φορά;

Πάντα έχω ραντεβού με τον Μίκη! Του πήγα πολύ καλά νέα από το Βερολίνο, όπου σε συνεργασία με έναν νέο Τούρκο συνθέτη σύγχρονης μουσικής και θαυμαστή του έργου του, παρουσιάσαμε τα ''Λυρικά'' και τα ''Λυρικότερα'' του στην Komische Όπερα. Με τον Μίκη μπορεί κανείς να συζητάει ώρες. Είχα την τύχη ν' ακούσω μαζί του την ''Τρίτη Συμφωνία'' του και την ''Έβδομη''. Ο Μίκης, ξέρετε, είναι ο πατέρας μου και πάντα θα αισθάνομαι την ανάγκη να τον βλέπω και να επικοινωνούμε σε πνευματικό και καλλιτεχνικό επίπεδο. Είχε κι αυτή την πρόσφατη περιπέτεια με την υγεία του, αλλά τώρα είναι καλά!

Σας τρόμαξε αυτή η ''περιπέτεια'', βλέποντας τον να μεγαλώνει;

Όχι, γιατί έλεγα μέσα μου ότι θα τα καταφέρει πάλι, έχοντας περάσει τόσα πολλά. Βέβαια είναι κι η ηλικία που πρέπει κανείς να προσέχει, αλλά δεν κάθεται σε ησυχία. Βλέπει κόσμο καθημερινά, από τις 6 έως τις 9 έρχονται ξένοι να τον συναντήσουν και να συζητήσουν μαζί του, μουσικοί, πολιτικοί, απλός κόσμος. Είναι ο δημιουργός που μέχρι την τελευταία στιγμή θα βάλει την πινελιά του, ο πάντα ανήσυχος και ποτέ εφησυχασμένος. 

Αναρωτιέμαι, ακούγοντας ξανά σήμερα τη ''Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν'', που τραγουδήσατε σε εφηβική ηλικία, ποια συναισθήματα σας κυριεύουν;

Ξεκίνησα κοριτσάκι να τραγουδάω δίπλα στον Μίκη, μιλάμε για πενήντα χρόνια σχεδόν, οπότε δεν είναι ένα απλό βίωμα. Είναι μια σχέση ζωής. Έχω πολύ συγκεκριμένες εικόνες από το ''Μαουτχάουζεν'', όταν κι εκείνος είχε τη συνείδηση ότι μου δίνει ένα πολύ σπουδαίο έργο να τραγουδήσω. ''Γράψε την ημερομηνία και την ώρα'' μού'χε πει ''που σου εμπιστεύομαι το έργο αυτό, που θα έρθεις να το ακούσουμε, να το μάθεις και καθημερινά θα το κάνουμε πρόβα''! Αρκετά χρόνια μετά παρουσιάσαμε το έργο στο Μαουτχάουζεν, στην ετήσια συγκινητική εκδήλωση που οργανώνουν οι Αυστριακοί με συμμετέχοντες τους επιζώντες από το Ολοκαύτωμα και τις οικογένειες τους. Εκεί είχα μια απ' τις πιο ωραίες στιγμές στην πορεία μου, τραγουδώντας μαζί με την Ισραηλινή Έλι Νορ και τη Γερμανίδα Γκιζέλα Μέι το ''Μαουτχάουζεν'' σε εβραϊκά, γερμανικά και ελληνικά.

Ζούμε σε μια περίοδο αναβίωσης του νεοναζισμού με τη Χρυσή Αυγή να αμφισβητεί ανοιχτά το Ολοκαύτωμα. Εσείς που ταυτιστήκατε ως ερμηνεύτρια με το ''Μαουτχάουζεν'', πως σχολιάζετε αυτό το θλιβερό φαινόμενο;

Δεν είναι θλιβερό, είναι πολύ επικίνδυνο! Οι κυβερνώντες, οι πολιτικοί και οι πολίτες, σύσσωμη η πολιτεία, θα πρέπει να το αντιμετωπίσουν πολύ σοβαρά. Οι άνθρωποι αυτοί εμφανίστηκαν ως απόρροια της λεγόμενης οικονομικής κρίσης.

Της φτώχειας, εννοείτε.

Και παλιότερα είχαμε φτώχεια, αλλά δεν υπήρχαν τέτοια ακραία φαινόμενα. Τώρα μιλάμε για μια κρίση του ίδιου του συστήματος που ξάφνιασε τον κόσμο, γιατί από μία επίπλαστη ευημερία μεταφέρθηκε σε μια αβέβαιη και απελπιστική κατάσταση. Ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας βρέθηκε φτωχό, άνεργο και καταδικασμένο. Η Χρυσή Αυγή δεν έχει συγκροτημένο πολιτικό λόγο ώστε να λύσει τα προβλήματα μέσα στα πλαίσια της δημοκρατίας. Να σέβεται δηλαδή τη δημοκρατία και να προσπαθεί όπως τα υπόλοιπα κόμματα. Εκφράσεις όπως ''θα τους δείρω'' ή ''θα τους δείξω εγώ'' είναι ο μόνος πολιτικός λόγος τους, αν μπορεί να τον πει κανείς έτσι. Ασύλληπτα τρομαχτικά πράγματα αυτά, αταίριαστα με το ήθος και την αισθητική του λαού μας. Ούτε οι πολιτικοί πρέπει να κρύβουν το πρόβλημα κάτω απ' το χαλί.

Το πιστεύετε ότι η πολιτεία στρώνει, εγώ θα έλεγα, το χαλί στο φασισμό;

Μέχρι τώρα δεν έχω δει να κάνουν και τίποτα οι πολιτικοί, καμία ουσιαστική αντίδραση. Το θέμα είναι να σκεφτούν οι ψηφοφόροι της Χρυσής Αυγής τι πραγματικά πρεσβεύει αυτό το κόμμα πίσω από τα φοβικά σύνδρομα που καλλιεργεί. Μπορεί κάποιος να τους το εξηγήσει; Γι' αυτό λέω ότι η ευθύνη είναι των πολιτικών! Αν καταλάβει ο κόσμος, οι άνθρωποι αυτοί θα φύγουν, όπως ήρθαν, γιατί δε θέλω να πιστεύω ότι οι Έλληνες έγιναν ξαφνικά ναζιστές, ρατσιστές, ομοφοβικοί. Βέβαια, ευθύνη φέρουν επίσης όλα τα κόμματα ανεξαιρέτως που άφησαν ανεξέλεγχτο το μεταναστευτικό. Σαφώς να ζήσουμε όλοι μαζί, έτσι πρέπει, αλλά χρειάζεται και μία μεθόδευση, ένα σύστημα. Αν οι πολιτικοί θέλουν, ξέρουν πως να λύσουν το πρόβλημα! Και όχι φυσικά με το ''πάρτε δρόμο όλοι και φύγετε''. Υπάρχουν νόμιμοι μετανάστες που έχουν γεννηθεί εδώ τα παιδιά τους, μετέχουν της ελληνικής παιδείας και ο ελληνικός ουρανός είναι το σπίτι τους. Πως να διώξεις αυτούς τους ανθρώπους;

Μήπως με τον πολιτισμό τελικά δεν αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ο φασισμός;
Απ' όταν ήμουν μικρή και τραγουδούσα τον Μίκη, το αίτημα μας ήταν η πρόταξη της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης. Βγαίνουν κάποιοι και λένε ''Μα τι ρομαντισμοί είναι τώρα αυτοί;'', οι κυνικοί άνθρωποι της ευδαιμονίας του τέρατος, του ''Μειλίχιου Τέρατος'' του Ραφαέλε Σιμόνε που πρώτα σ' αγκαλιάζει θωπευτικά και κατόπιν σε τσακίζει χωρίς να μπορείς να ξεφύγεις. Ο καταναλωτισμός δηλαδή και η δήθεν ομορφιά, στην πραγματικότητα η ασχήμια και το κιτς. Ο Γκράμσι είχε γράψει κάτι για όλους εμάς τους αριστερούς που ''κοιτάζουμε το πρόσωπο του τέρατος κατάμουτρα, το παλιό που δεν έχει φύγει και το καινούργιο που δεν έχει γεννηθεί ακόμη''. Εκεί βρίσκεται όλη η ιστορία!

Απ' την άλλη, ζούμε εποχές μεγάλων ανακατατάξεων.

Κανείς δε μπορεί να πει με ακρίβεια τι μέλλει γεναίσθαι. Είδαμε και τι συνέβη ξαφνικά στην Κύπρο με το καπιταλιστικό σύστημα να χτυπάει τις ίδιες τις δομές του! Καταλάβαμε πολλά από την επιστολή - κατάθεση του Αλκίνοου Ιωαννίδη που με την αμεσότητα του και τη συναισθηματική του φόρτιση έδωσε την εικόνα, την προοπτική και την ψυχική δύναμη που διαθέτει ο κυπριακός λαός για να ξεπεράσει τις δυσκολίες. Ήταν μια κραυγή ενός γνήσιου καλλιτέχνη που με το λόγο του εκπροσώπησε την Κύπρο, την αλήθεια και την εποχή μας.

Ωστόσο, κάποιες αντιδράσεις ελπιδοφόρες έχουν ξεκινήσει κυρίως από λαούς του Νότου.

Πέρα από κάποιες εκρήξεις και κάποιες πρώτες επαναστατικές αντιδράσεις, δε βλέπει κανείς τίποτα. Βέβαια, για εδώ τουλάχιστον, δημοκρατία έχουμε και ο λαός με την ψήφιση ενός νέου κόμματος μπορεί να οραματίζεται ότι θα έρθει κάτι καλύτερο. Και να ευχηθούμε να είναι κάτι καλύτερο! Όμως για την Ευρώπη νιώθω μεγάλη απογοήτευση, δε βλέπω να κινείται κάτι. Μεγάλο ρόλο έπαιξε η λεγόμενη ήττα των ιδεολογιών, η τεχνολογία ίσως, η εξατομίκευση, με τον άνθρωπο να κάθεται μπροστά σε μια οθόνη και να έχει την ψευδαίσθηση του δημόσιου λόγου. Με ένα τσιτάτο να νομίζει πως συμμετέχει στα κοινά, ενώ στην ουσία καθόλου δε συμμετέχει και βουλιάζει στη μοναξιά του. Αυτό πέτυχε το σύστημα μέσα στα πλαίσια του μειλίχιου τέρατος που λέγαμε.

Η ήττα των ιδεολογιών μήπως εκλαμβάνεται και σαν μία ήττα της Αριστεράς σε διεθνές επίπεδο;

Όχι. Μίλησα για την ήττα του εφαρμοσμένου σοσιαλισμού. Εγώ πιστεύω ότι δεν πρέπει να δεχτούμε την ήττα της Αριστεράς, περιμένουμε ακόμη να φανεί με ένα νέο πρόσωπο ενδεχομένως. Η Αριστερά εδώ που είναι κοντά στην εξουσία λέει ''δεν έχω το μαγικό ραβδί, αλλά θα προπαθήσω να λύσω τα προβλήματα''. Να δούμε! Αλλά ας λύσουμε πρώτα τα δικά μας προβλήμτα, δε θα μας τα λύσει ως δια μαγείας ένας νέος πολιτικός. Πρέπει όλοι να σκεφτούμε για να σταματήσει η ξέφρενη αυτή πορεία του συστήματος, την οποία κάναμε πως δε βλέπαμε!

Η ασχήμια και το κιτς που αναφέρατε δεν είναι εξίσου υπεύθυνα δεινά για την κατρακύλα;

Σίγουρα, αλλά μας είχε όλους επηρεάσει, ''μορφωμένους'' και απλό κόσμο. Μάθαμε μεσ' στην ευδαιμονία και το χρήμα, λέγαμε για όλα θα βρεθεί μια λύση. Αν μη τι άλλο, ακόμη και σε ''ήρεμες'' εποχές, κάποιοι καλλιτέχνες διατηρήσαμε την ποίηση και το λυρισμό, πράγματα της Τέχνης δηλαδή που δε βγαίνουν μέσα από εφησυχασμό. Κάποια στιγμή είπαμε ''τελείωσαν οι ρομαντισμοί του παρελθόντος, τα αιτήματα για ειρήνη, αλληλεγγύη κλπ.'' και να τώρα πόσο ανάγκη τα ξαναέχουμε. Ο κόσμος θα πιστέψει αυτό που είναι καλύτερο και θα πράξει, αλλά ως κοινωνία πρέπει να διατηρήσουμε τη συνοχή μας και να απομονώσουμε τα ακραία φαινόμενα, γιατί αλλιώς θα οδηγηθούμε σε εμφύλιο.

Τα τελευταία χρόνια ήσασταν ακριβοθώρητη σε συναυλίες κοινωνικού χαρακτήρα. Μαθαίνω όμως ότι θα τραγουδήσετε τώρα κοντά για τα συσσίτια των απόρων.

Μου ζήτησαν από τον Δήμο Γαλατσίου και τις τοπικές ενορίες να τραγουδήσω για τα συσσίτια που τελευταία αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα. Εγώ στην αρχή ήμουν επιφυλακτική, γιατί ανέκαθεν πίστευα ότι με φιλανθρωπίες δε λύνονται τα προβλήματα, αλλά τώρα είναι πολυτέλεια να μιλάς έτσι. Υπάρχει άμεση ανάγκη κι όπου μπορεί ο καθένας ας βοηθήσει. Εκεί λοιπόν μαζί και με δυο νέους τραγουδιστές θα πω και τραγούδια από το ''Mosaic'', ένα πολυσυλλεκτικό έθνικ δίσκο που είχα κάνει.

Δίσκο όμως, αλλά και world tour κάνατε και κάνετε με τον Charles Lloyd. Πως είναι να συνεργάζεστε με έναν ζωντανό θρύλο της jazz μουσικής;

Ο Charles Lloyd αγάπησε τη φωνή μου, όπως και την ηπειρώτικη πεντατονική μουσική ή τα θρακιώτικα που αλλάζουν ρυθμούς. Πρόκειται για έναν μουσικό, γνωστό όχι για ''μουσικά σουξέ'', αλλά για την πνευματικότητα του. Αγαπάει πολύ την ποίηση, τη λογοτεχνία και την ιστορία της Ελλάδας και πιστεύει ότι η μουσική είναι μία και τη συναντάς παντού. Ο Charles Lloyd δεν υπήρξε ποτέ σταρ και μπορεί να θεωρηθεί φυσική συνέχεια του Coltrane, αν υποτεθεί πως ο Herbie Hancock λειτούργησε λίγο εντός ενός σταρ σίστεμ.

*  Με τη Μαρία Φαραντούρη συναντηθήκαμε στην Κόκκινη κλωστή, ένα καινούργιο καλλιτεχνικό στέκι με τοίχους ζωγραφισμένους από τον Βαρώτσο, με φαγητά και ποτά σε προσιτές τιμές. Παρήγγειλε ζεστό τσάι. Όση ώρα μου μιλούσε, έπαιζε χαμηλότονα το ολοκαίνουργιο άλμπουμ του Charles Lloyd με τον νέο διακεκριμένο πιανίστα Jason Moran (''Hagar's Song'' λέγεται από τη γερμανική ECM), που η ίδια το έφερε για να το ακούσουμε παρέα. Ήξερα πως είχαμε ένα γεμάτο δίωρο στη διάθεση μας και πως αμέσως μετά η κορυφαία ερμηνεύτρια θα πήγαινε στο Μέγαρο Μουσικής για να ακούσει το κονσέρτο με έργα Beethoven. Ήξερα επίσης πως δεν θα υπήρχε βάθος χρόνου για αυτή τη συνάντηση, εφόσον βρίσκεται σε world tour με τον Charles Lloyd και το συγκρότημα του: Γαλλία, Βέλγιο και στα τέλη του μήνα μία μοναδική εμφάνιση στο διεθνές φεστιβάλ του Μπάρμπικαν στο Λονδίνο, εκεί που κάποτε μοιράστηκαν τη σκηνή και ο Στέλιος Βαμβακάρης με τον Taj Mahal. Το ηπειρώτικο ''Γιάννη μου το μαντίλι σου'' έχει γίνει κάτι σαν διεθνές ''χιτ'' για τη Φαραντούρη! Οι συναυλίες της εκτός συνόρων με τον Lloyd κλείνουν πάντα μ' αυτό το τραγούδι εν είδει σουίτας, με τους μουσικούς να αυτοσχεδιάζουν ελεύθερα και απροβάριστα κάθε φορά. Πρόσφατα, στη συναυλία για τα γενέθλια του Charles Lloyd στη Νέα Υόρκη, η σημαντική μέτζο σοπράνο Alicia Hall Moran, άρτι αφιχθείσα από την όπερα ''Porgy and Bess'' του Μπροντγουέι, ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση τους και ανέβηκε στη σκηνή για να τραγουδήσουν με τη Φαραντούρη το ''Γιάννη μου το μαντίλι σου'' - στιγμή μαγική και ανεπανάληπτη, σύμφωνα με την εθνική μας τραγουδίστρια!

** Με μία τεράστια δισκογραφική γκάμα πέραν των έργων του Μίκη Θεοδωράκη (τραγούδια διαμαρτυρίας απ' όλο τον κόσμο, Lorca, Weill/ Brecht, Lucio Dalla, Gershwin, Zulfu Livaneli, Ελένη Καραΐνδρου, Μιχάλης Γρηγορίου, Λένα Πλάτωνος και πολλοί-πολλοί άλλοι), η Μαρία Φαραντούρη αντιμετωπίζει με αισιοδοξία το γεγονός κατάρρευσης της δισκογραφίας και πιστεύει πως δειλά - δειλά θα αρχίσουν να εμφανίζονται καινούργιες ανεξάρτητες μικρές εταιρείες. Δεν επαναπαύεται στις δάφνες της, διότι το ότι ανήκει πλέον στο δυναμικό της διεθνούς ECM είναι αναμφισβήτητα μία ''σιγουριά'', αλλά ενδιαφέρεται για τις νέες καλλιτεχνικές δυνάμεις του τόπου της που ασφυκτιούν. Ενημερώνεται για τις δουλειές παιδιών σαν του Λόλεκ και του Leon, προσφέροντας τους τις συμβουλές και τις γνώσεις της, ούσα κι η ίδια μητέρα του μοναχογιού της που αυτή τη στιγμή σπουδάζει μουσικός στη Νέα Υόρκη και που ξεκίνησε από τα αγγλόφωνα indie συγκροτήματα. Και κάτι ακόμη: Η Φαραντούρη είναι μία γυναίκα με οξυμένη την αίσθηση του χιούμορ, ενός χιούμορ ικανού να ισοσταθμίζει με το ''βάρος'' των όσων λέει κάθε φορά, τόσο δημόσια, όσο και στις παρέες των δικών της ανθρώπων.

*** Η συνέντευξη της Μαρίας Φαραντούρη δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ τη Μ. Πέμπτη του 2013 

από-την-δισκοπαρουσίαση-της-μαρίας-φαραντούρη-και-του-charles-lloyd-στον-ιανό

Το αδιαχώρητο επικράτησε χθες βράδυ στον Ιανό της Σταδίου κατά την παρουσίαση του cd της Μαρίας Φαραντούρη με τον Charles Lloyd από την ECM. Περισσότερο ήταν η γιορτή της Μαρίας παρά μία ακόμη κοινότοπη δισκοπαρουσίαση, η οποία ωστόσο θα μπορούσε νά'χει πάει πολύ καλύτερα από σκηνοθετικής άποψης. Θα τα δούμε παρακάτω. Στην πρόσκληση της κορυφαίας ερμηνεύτριας ανταποκρίθηκα κι εγώ με την παρουσία φίλων, όπως του Κώστα (τ2φ), της Λίνας,

του Θρασύβουλου, της Λιάνας, της Σόνιας κ.α. Εκεί ήταν ακόμη εκπρόσωποι του πολιτιστικού δημοσιογραφικού χώρου (Θανάσης Λάλας, Άννα Δρούζα, Λένα Αρώνη, Γιώργος Τσάμπρας, Γιάννης Τριάντης, Ναταλί Χατζηαντωνίου), πολιτικοί (Τηλέμαχος Χυτήρης, Γρηγόρης Ψαριανός) και βέβαια πολλοί συνάδελφοι της Φαραντούρη (Ελένη Καραΐνδρου, Μελίνα Τανάγρη, Θάνος Μικρούτσικος, Μαρίζα Κωχ, Μανώλης Μητσιάς, Σαβίνα Γιαννάτου, Αγαθή Δημητρούκα, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Κώστας Καρτελιάς).

Στην αρχή προβλήθηκε ένα μικρού μήκους αγγλόφωνο ντοκιμαντέρ για τη συνεργασία της Φαραντούρη με τον Lloyd, φαντάζομαι στο πλαίσιο promo του cd από την εταιρεία. Αμέσως μετά τις ομιλίες που θ' ακολουθούσαν προλόγισε ο, πάντα σοβαρός και μετρημένος, Παρασκευάς Καρασούλος, στιχουργός, διευθυντής της Μικρής Άρκτου και διανομέας πλέον της ECM στην Ελλάδα.

Να και η Λένα Αρώνη σε αγαπησιάρικο ενσταντανέ με τη Μαρίζα! Πολύ χάρηκα που την ξαναείδα τόσο καιρό μετά το γύρισμα της Πλάτωνος για τα Ημερολόγια, κι αυτήν και τη συνεργάτιδα της, τη Μαριάννα.

Πάμε τώρα στο προβληματικό μέρος της βραδυάς, δηλαδή τις ομιλίες. Θεωρώ ότι τη στιγμή που είχε προηγηθεί το ντοκιμαντέρ της ECM από τις οθόνες του Ιανού, η ζωντανή συνέντευξη της Μαρίας Φαραντούρη στον συντονιστή του πάνελ, Ανταίο Χρυσοστομίδη, ήταν λίγο...άκυρη και αντί να προσφέρει στο νόημα της εκδήλωσης, τελικά το αποδυνάμωσε. Εν ολίγοις, θα ήταν πολύ πιο ουσιαστικές οι εισηγήσεις του Γιώργου Β. Μονεμβασίτη και του Γιώργου Ε. Παπαδάκη, αν μέναμε μόνο σ' αυτές - πρόκειται για δύο ανθρώπους, τους πλέον κατάλληλους για να αποδώσουν το ιστορικό και το μουσικολογικό πλαίσιο αντίστοιχα της σύμπραξης της Φαραντούρη και του Charles Lloyd.

Έτσι, ύστερα από ένα 40λεπτο που διήρκησαν σχεδόν οι ομιλίες, η Μαρία μας αποζημίωσε ερμηνεύοντας αρκετό από το υλικό του καινούργιου δίσκου της. Ελλείψει πλήρους μπάντας και φυσικά του Lloyd αυτοπροσώπως, που βρίσκεται στις ΗΠΑ, τη συνόδευσε στο πιάνο ο Τάκης Φαραζής, ο ένας εκ των δύο Ελλήνων μουσικών που συμμετείχαν στις κοινές συναυλίες τους - ο άλλος ήταν ο σολίστας της πολίτικης λύρας, Σωκράτης Σινόπουλος. Το ρεπερτόριο περιέλαβε το Ταξίδι στα Κύθηρα της Καραΐνδρου, το Κράτησα τη ζωή μου των Μίκη Θεοδωράκη - Γιώργου Σεφέρη, τη Μπαλάντα των αισθήσεων και των παραισθήσεων των Μάνου Χατζιδάκι - Άρη Δαβαράκη, τη Νεροποντή του Αλκίνοου Ιωαννίδη, ηπειρώτικα παραδοσιακά, αλλά και το Requiem του Charles Lloyd σε ελληνικούς στίχους της Αγαθής Δημητρούκα. Αν υποτεθεί πως το πάντρεμα της jazz και της εγχώριας παράδοσης δεν είναι καθόλου πρωτότυπη υπόθεση, ακόμη κι αν σήμερα σηματοδοτείται από το συνταξίδεμα της σημαντικότερης Ελληνίδας τραγουδίστριας με έναν διεθνή jazz ογκόλιθο, θεωρώ ότι το κομμάτι Requiem - ξαναλέω, σύνθεση του Lloyd σε στίχους της έμπειρης Δημητρούκα - είναι ίσως το μοναδικό που προσωπικά με...ψήνει γι' αυτό που υποστηρίζουν οι δημιουργοί στο ένθετο της έκδοσης: το πλησίασμα, δηλαδή, των δύο κόσμων τους. Θέλω να πω και κλείνω ότι το Ταξίδι στα Κύθηρα, λόγου χάριν, η ίδια η Καραΐνδρου το παρουσιάζει εδώ και χρόνια στις συναυλίες της με jazz ορχήστρα και με τη φωνή της Φαραντούρη, για να μην πάω στα παραδοσιακά τραγούδια και στη δεκαετία του 1970 με τον Μπάλο ή τη Μαύρη Θάλασσα του Σαββόπουλου. Ακόμη, πάντως, δεν έχω πάρει το cd στα χέρια μου και πιστεύω αυτό να γίνει μεσ' στην ερχόμενη εβδομάδα, οπότε και θα επανέλθω με τη δισκοκριτική - παρουσίαση του.

η-μαρία-φαραντούρη-&-ο-charles-lloyd-στο-athens-concert-την-ερχόμενη-τετάρτη

Το προϊόν της συνεργασίας του Αμερικανού τζαζίστα Charles Lloyd με την Ελληνίδα ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη μόλις κυκλοφόρησε σε ένα διπλό cd από την ECM (διανομή: Μικρή Άρκτος) και σύμφωνα με το σημείωμα του Lloyd στο ένθετο, πρόκειται για ένα πλησίασμα των μουσικών κόσμων των δύο καλλιτεχνών. Ακόμη δεν το έχω ακούσει - θα το κάνω τις επόμενες μέρες - και ούτε στη συναυλία του Ηρωδείου είχα καταφέρει να πάω, ωστόσο από τα οπτικοακουστικά δείγματα στο youtube αντιλαμβάνομαι πως στην ουσία εκείνος που ήρθε πιο κοντά στον κόσμο της Φαραντούρη (και άρα στον δικό μας) είναι περισσότερο ο Lloyd και λιγότερο η κορυφαία ερμηνεύτρια προς τον δικό του. Το ρεπερτόριο τα λέει όλα: ηπειρώτικα, Θεοδωράκης, Καραΐνδρου, Κυπουργός κ.α., εκεί που θα περίμενε κανείς ν' ακούσει τη μεγαλύτερη jazzy φωνή της χώρας μας και σε ανάλογες συνθέσεις. Και μην ξεχνάμε πως ο 73χρονος σήμερα Charles Lloyd στο ξεκίνημα της δικής του καριέρας συνεργάστηκε με θρύλους της blues και jazz σκηνής (B.B. King, Howlin' Wolf, Keith Jarrett, μερικά μόνο από τα πολύ τρανταχτά ονόματα). Σίγουρα η απόδοση ενός τέτοιου μουσικού και της μπάντας του σε κομμάτια σαν το Ταξίδι στα Κύθηρα και το Κράτησα τη ζωή μου παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και αποδεικνύει το διεθνώς εγνωσμένο κύρος της Μαρίας Φαραντούρη, της Joan Baez της Μεσογείου, κατά τον Francois Mitterrand! Γι' αυτούς τους λόγους λέω να παρευρεθώ στην κοινή συναυλία τους στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την ερχόμενη Τετάρτη 9 Νοεμβρίου, στην επίσημη παρουσίαση του cd τους και φυσικά θα επανέλθω με ανταπόκριση.