Martin Sherman: «Στην Αμερική κυνηγιέται κάθε ελεύθερη σκέψη»

Κάθε χρόνο, από το 2022 που γνωριστήκαμε προσωπικά, συναντάω τον σπουδαίο Αμερικανό θεατρικό συγγραφέα Μάρτιν Σέρμαν, πότε στο Λονδίνο, τον τόπο της μόνιμης κατοικίας του, και πότε στη Μαλεσίνα του νομού Φθιώτιδας, όπου διατηρεί εξοχικό σπίτι. Φέτος τον βρήκα να με περιμένει, κραδαίνοντας την αυτοβιογραφία του στα χέρια του, επομένως υπήρχε καλό υλικό για μία ακόμη δημόσια συζήτηση μας. Το βιβλίο του με τίτλο «On the Boardwalk» κυκλοφορεί επισήμως στην Αγγλία σε περίπου ένα μήνα από τώρα, από έναν μικρό ανεξάρτητο εκδοτικό οίκο (επ’ αυτού ο Σέρμαν είπε μια μεγάλη αλήθεια αναφορικά με το εκδοτικό καθεστώς που ισχύει διεθνώς, όχι μόνο στην Αγγλία ή την Αμερική). Σύμφωνα με τον επιστήθιο φίλο του, Ίαν ΜακΚέλεν, «στην ιστορία του αγώνα των γκέι ανθρώπων για ισονομία, ο Μάρτιν Σέρμαν έχει συμβάλλει σημαντικά». Σύμφωνα πάλι με έγκριτους κριτικούς λογοτεχνίας, «Ο Σέρμαν γράφει σαν τον Φίλιπ Ροθ και ακόμη πιο αστεία» (Ρούμπι Γουάξ) ή «Όπως και στα θεατρικά του, εδώ γράφει για την πολυπλοκότητα με απλότητα και για τα απόκρυφα με απόλυτη ειλικρίνεια» (Άλαν Κάμινγκ). Για την ώρα, μπορείτε να προμηθευτείτε τη βιογραφία του μόνο στα αγγλικά μέσω Amazon https://www.amazon.co.uk/Boardwalk-Martin-Sherman/dp/1912620359/ ή να κάνετε λίγη υπομονή, καθώς επίκειται και η έκδοση της στα ελληνικά. Ο λόγος στον Μάρτιν Σέρμαν αυτοπροσώπως.

Πόσο καιρό σας πήρε για να γράψετε την αυτοβιογραφία σας;

Δεν θυμάμαι ακριβώς, αλλά την ξεκίνησα πριν τέσσερα – πέντε χρόνια χωρίς να κρατάω σημειώσεις. Πάντως, για να ολοκληρωθεί μού πήρε λιγότερο από ένα χρόνο, επομένως θα λέγαμε ότι την έγραψα σχετικά γρήγορα.

Ποια είναι η κατάλληλη ηλικία για να γράψει κανείς την αυτοβιογραφία του;

(γελάει δυνατά) Δεν νομίζω ότι υπάρχει κατάλληλη ηλικία. Άλλος μπορεί να γράψει την αυτοβιογραφία του στα 30 του και άλλος όποτε θεωρεί ότι είναι έτοιμος. Ίσως η κατάλληλη ηλικία είναι όχι τόσο όταν κάποιος έχει γεράσει, όσο όταν έχει φτάσει στο σημείο να μη δίνει δεκάρα. Να θέλει απλά να καταθέσει την αλήθεια του και απλώς να μην ανησυχεί γι’ αυτό. Δεν μπορώ να φανταστώ καθόλου πώς θα έγραφα την αυτοβιογραφία μου όταν ήμουν νεότερος με τον τρόπο που την έγραψα τώρα.

Υπήρχαν άνθρωποι που σας παρακινούσαν να το κάνετε μέσα στα χρόνια;

Όχι, υπήρχαν όμως πολλοί άνθρωποι που μου έλεγαν να γράψω ένα θεατρικό έργο με την ιστορία της οικογένειας μου και του πατέρα μου. Δεν ήθελα να το κάνω κάτω από έναν έντονο συναισθηματισμό. Η ιστορία της οικογένειας μου έχει πολύ πόνο και σκέφτηκα πως δεν θα ήθελα να βρεθώ σε μία σκηνή και να βλέπω όλο αυτό τον πόνο να επαναλαμβάνεται μπροστά μου. Προτίμησα, λοιπόν, να γράψω την αυτοβιογραφία μου μία και καλή. Στη συνέχεια ανακάλυψα πως ίσως να μην είχε ενδιαφέρον, γι’ αυτό και τελικά καταπιάστηκα με το διάστημα αφού έφυγα από το σπίτι μου. Εξεπλάγην κι εγώ ο ίδιος με το πόσες μνήμες είχα να καταθέσω. Το βιβλίο καλύπτει την προσωπική μου διαδρομή από τη γέννηση μου έως τα 40 μου.

Και κυκλοφορεί από τον βρετανικό εκδοτικό οίκο «Inkadescent».

Ακριβώς. Έναν πολύ μικρό εκδοτικό οίκο.

Και γιατί όχι από έναν μεγάλο;

Οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι δεν ήθελαν να το εκδώσουν. Βρέθηκε αυτός ο μικρός, αλλά πολύ καλός εκδοτικός οίκος και είμαι πραγματικά χαρούμενος. Έκαναν εξαιρετική δουλειά και πρέπει να αναφέρω πως τα πάντα γίνονται μόνο από δύο ανθρώπους και από κανέναν άλλον. Δεν έχουν βοηθούς, ούτε γραμματείς και οι δυο τους κάνουν τα πάντα. Μιλάω για τον Νάθαν Έιντεν και τον Τζάστιν Ντέιβιντ.

Και γιατί πιστεύετε δεν ενδιαφέρονται οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι για τη βιογραφία ενός Μάρτιν Σέρμαν;

Λοιπόν, θα το πω, αν και είναι πολύ σοκαριστικό για το χώρο των εκδόσεων τελευταία: Ενώ μπορεί να εκτιμούν έναν συγγραφέα, πρέπει αυτός να είναι ταυτισμένος με τον κόσμο των social media. Εγώ δεν έχω καμία σχέση με facebook, Instagram κλπ.

Άρα πως θα πουλήσουν οι εκδοτικοί οίκοι το βιβλίο του, αν ο ίδιος δεν μπορεί να το «τρέξει»; Συγγνώμη, αλλά είναι κωμικοτραγικό.

Βασικά είναι απαίσιο. Εγώ, ως θεατρικός συγγραφέας, είναι η πρώτη φορά που έγραψα ένα τέτοιο βιβλίο. Αν, όμως, ήμουν συγγραφέας, όπως όλοι οι άλλοι συγγραφείς που περιμένουν να εκδοθούν, η κατάσταση θα ήταν τρομακτική. Θεωρώ πως τα πράγματα για τις εκδόσεις χειροτέρεψαν μετά την περίοδο του covid, που η ζωή κινούνταν μέσω social media.

Και στην Ελλάδα το ίδιο συμβαίνει, δεν μου κάνει εντύπωση αυτό που λέτε. Πρόλογο στην αυτοβιογραφία σας έγραψε ο Ίαν Μακ Κέλεν.

Ο Ίαν είναι στενός μου φίλος από τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Του τηλεφώνησα και τον ρώτησα: «Θα ήθελες να γράψεις δυο λόγια σαν πρόλογο της αυτοβιογραφίας μου;» Εννοείται πως είχε διαβάσει το βιβλίο, αφού το τελείωσα και του το έστειλα πρώτα.

Θεωρείτε πως έχετε κοινούς κώδικες χιούμορ με τον Ίαν Μακ Κέλεν; Στο σημείωμα του έγραψε πως ο Σέρμαν «έχει τη μνήμη ελέφαντα όλων των ηλικιών».

Μπορείς να το πεις αυτό, ναι. Κι η δική μου γραφή είναι διασκεδαστική και σκέφτομαι τώρα πως άμα μεταφραστεί στα ελληνικά ο μεταφραστής θα πρέπει να πιάσει αυτή την αίσθηση του χιούμορ μου. Θα πρέπει να είναι καλός μεταφραστής, διότι το χιούμορ μου είναι ιδιαίτερο.

Τομ Μπελ - Μάρτιν Σέρμαν - Ίαν Μακ Κέλεν, 1979

Ως Αμερικανού κιόλας και όχι ως Βρετανού.

Δεν είναι ακριβώς βρετανικό χιούμορ, αφού ζω πολλά χρόνια στην Αγγλία, συνεπώς είναι ένας συνδυασμός αμερικανικού και ευρωπαϊκού χιούμορ.

Πιστεύετε ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ του τρόπου σκέψης ενός Ευρωπαίου και ενός Αμερικανού;

Ναι. Και ειδικά τώρα.

Γιατί ειδικά τώρα;

Ο τρόπος που σκέφτονται οι Αμερικανοί έχει διαφοροποιηθεί. Υπάρχει, ας πούμε, ένας τρόπος σκέψης τους μακριά από τον δικό μας που συνομιλούμε αυτή τη στιγμή.

Θα μπορούσατε να ζούσατε στην Αμερική;

Όχι, απολύτως όχι! Τα πράγματα εκεί έχουν ξεφύγει, είναι τρομακτικά.

Θα έχετε ακούσει τι γίνεται με τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας.

Έχω ακούσει, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Στην Αμερική κυνηγιέται κάθε ελεύθερη σκέψη, καταστρέφουν στην κυριολεξία τα θεμέλια της δημοκρατίας. Όλη αυτή η τραμπική πραγματικότητα εμένα με αναστατώνει.

Στο βιβλίο σας είναι λογικό να πιάνει πολύ χώρο το «Bent» που σας έκανε διάσημο παγκοσμίως.

Και γι’ αυτό τελειώνει όταν έχω φτάσει 40 ετών, όταν δηλαδή έγραψα αυτό το έργο (σ.σ. ο Σέρμαν είναι γεννημένος το 1938 και το «Bent» κυκλοφόρησε το 1979). Καταπιάνομαι, όμως, με πάρα πολλά άλλα θέματα της ζωής μου. Είναι ένα οδοιπορικό στο χρόνο της ζωής μου ή το χρονικό της ζωής μου, αφού βάσει συμπτώσεων βίωσα πολλά σημαντικά πολιτικά γεγονότα της Αμερικής. Σας είχα αφηγηθεί παλιότερα το πώς ήμουν μπροστά στη θρυλική ομιλία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ με το «If I had a dream» ή το πώς ξεκίνησα για το φεστιβάλ του Γούντστοκ και έπεσα πάνω στην εμφάνιση της Τζάνις Τζόπλιν. Όλα αυτά θα τα βρείτε τώρα στη βιογραφία μου με πολλές περισσότερες λεπτομέρειες.

Αναρωτιέμαι αν η συγκίνηση σας πήρε και σας σήκωσε όταν γράφατε.

Πράγματι, είχα μεγάλη συγκίνηση γράφοντας, διότι δεν ήταν μια εύκολη ζωή η δική μου. Δεν θα έλεγα συγκινησιακή, ωστόσο, τη γραφή μου, καθώς μου έρχονταν στο νου περιστατικά και εικόνες απόλυτα οδυνηρές. Δεν είχα «κόνσεπτ» από πίσω, οδηγούμουν από τις μνήμες μου και σκεφτόμουν πώς καταθέτω απλά την αλήθεια μου. Το δραματικό ήταν όταν παρέδωσα το βιβλίο προς έκδοση. Εκεί σκέφτηκα πως θα το διαβάσουν οι άνθρωποι και θα μάθουν τα πάντα για μένα.

Είναι σαν να λέτε σ’ αυτούς τους ανθρώπους: «Αυτός είμαι».

Ακριβώς. Τους λέω τα πάντα, γι’ αυτό και είναι κάτι δραματικό που με αναστατώνει και που κάνει και μένα τον ίδιο να αναρωτιέμαι για την πρόθεση μου να παραδώσω την αυτοβιογραφία μου.

Είστε γενικά άνθρωπος της μνήμης;

Ναι, είμαι. Το ότι αρθρογραφούσα από τα 21 μου μέχρι τα 40 με έκανε να δίνω σημασία στη λεπτομέρεια. Η μνήμη, ξέρετε, μπορεί να είναι γενναιόδωρη μαζί σου, αλλά πρέπει να έχεις ειδικευθεί στο πώς θα την καταγράψεις λεπτομερώς. Και στην οικογένεια μου, ενώ όλοι είχαν ισχυρές μνήμες, δεν μιλούσαν ποτέ γι’ αυτές.

Μάρτιν Σέρμαν - Μπόσκο (Λονδίνο, Σεπτέμβριος 2022)

Έχετε αφιερώσει το βιβλίο στη Τζούλια Καχαλόφσκι Σαπίρο, τη μητέρα σας.

Με την οποία είχαμε μια πολύ περίπλοκη σχέση. Ίσως είναι δύσκολο να την περιγράψω, καλύτερα να διαβάσετε στο βιβλίο γι’ αυτήν, που αποτελεί μια πολύ ισχυρή «παρουσία» μέσα του. Πολύ μυστηριώδες πρόσωπο…

Με εντυπωσιάζει που χαρακτηρίζετε έτσι την ίδια σας τη μάνα.

Δεν έχω ιδέα «ποια» ήταν η μάνα μου! Ακόμη δεν ξέρω και εκεί εστιάζει το βιβλίο. Οι μνήμες μου από τη μητέρα μου είναι επίπονες και πολύπλοκες. Οι πιο πολλές δεν είναι καν μνήμες, αλλά πράγματα που δεν μου είπε ποτέ ή και πράγματα, που αφενός μπορεί να μου είπε, αφετέρου εγώ τα μπλόκαρα μες στο μυαλό μου, τα έδιωξα από τη σκέψη μου. Η μάνα μου ήταν ένα γνήσιο  τραγικό πρόσωπο  και ταυτόχρονα ακραία αξιαγάπητο.  Έπασχε από μια τρομερή ασθένεια, η οποία είχε αντίκτυπο τόσο στην ίδια, όσο και στη σχέση της μαζί μου. Κρατήστε αυτό που σας είπα: Δεν ξέρω καθόλου «ποια» ήταν αυτή η γυναίκα και ίσως μ’ αυτό το βιβλίο να επιχειρώ να τη μάθω κι εγώ ο ίδιος τώρα, ότι δηλαδή απέμεινε μέσα μου απ’ αυτήν.

Υπάρχουν ζώντες συγγενείς σας αυτή τη στιγμή;

Θα έλεγα ότι είμαι τελείως μόνος μου πια. Υπάρχουν, βέβαια, κάποια ξαδέρφια, με τα οποία δεν έχω καμία επαφή. Συγγενείς μου είναι εδώ και πολλά χρόνια η Μιμή Ντενίση και η οικογένεια της.

Αν σας ρωτούσα τι περιμένετε από δω και πέρα με την έκδοση της βιογραφίας σας;

Το βιβλίο κυκλοφορεί μόνο στην Αγγλία και όχι στην Αμερική και σ’ άλλες χώρες. Θα ήθελα πολύ να κυκλοφορήσει και στα ελληνικά, αφού ένα μεγάλο μέρος του καταλαμβάνει και η Ελλάδα, που περνάω ανελλιπώς τα καλοκαίρια μου από το 2002. Και επειδή φυσικά ένα βιβλίο δεν το γράφεις για να το διαβάζεις μόνος σου, αυτό που περιμένω είναι να το διαβάσει όσος περισσότερος κόσμος γίνεται.

Ο Μάρτιν Σέρμαν το 1979

* Η συνέντευξη με τον θεατρικό συγγραφέα Μάρτιν Σέρμαν πραγματοποιήθηκε στο εξοχικό σπίτι της Μιμής Ντενίση στον Θεολόγο τον Αύγουστο του 2025

** Πρώτη δημοσίευση: Documento